6 września w Historii Kresów

6 września 2013

1941 – utworzono getto w Wilnie. We wrześniu 1943 r. wybuchło w nim powstanie żydowskie, po którym getto zlikwidowano. W czasie okupacji Niemcy i Litwini zgładzili ok. 70 tys. wileńskich Żydów.

Masowe egzekucje Żydów z Wilna zaczęły się jeszcze przed utworzeniem getta. Do początku września w lesie w Ponarach zamordowano ich ok. 13–18 tys.

Getto zajmowało teren dzielnicy żydowskiej na zachód od ratusza, ograniczonej ulicami Wielką, Niemiecką i Dominikańską. Składało się z tzw. Małego Getta wokół ulic Szklanej, Gaona, Klaczki, Antokolską i Żydowskiej oraz Dużego Getta – ulice Rudnicka, Jatkowa, Oszmiańska, Żmudzka, Szpitalna, Dziśnieńska i Szawelska. Brama Dużego Getta znajdowała się przy ul. Rudnickiej, koło kościoła Wszystkich Świętych. Szefem Judenratu – administracji żydowskiej – był Anatol Fried, a po nim Jakub Gens.

Ok. 12 tys. Żydów z Małego Getta zamordowano w Ponarach w październiku 1941 r. W Dużym Getcie mieszkało początkowo ok. 30 tys. osób. Na początku 1942 r. w getcie zostało już oficjalnie tylko 12 tys. osób, a kolejne 8 tys. ukrywało się. Działały jednak żydowskie szkoły i biblioteki, kuchnie, punkty pomocy zdrowotnej i teatry, m.in. Żydowski Teatr Wileński od stycznia 1942 r. do czerwca 1943 r. wystawił 119 spektakli, m.in. „Golem”, „200 Tysięcy”, „Zielone Pola”, „Skarb”, „Człowiek pod mostem” i „Wieczny Żyd”.

W styczniu 1942 r. powstała w getcie żydowska organizacja partyzancka FPO przygotowująca powstanie, kierowana przez Izaaka Wittenberga. Pod groźbą represji przeciwko wszystkim Żydom dobrowolnie oddał się on w ręce gestapo, a jego miejsce zajął Abba Kovner.

Kiedy 1 września 1943 r. Niemcy przystąpili do ostatecznej likwidacji getta, żydowscy powstańcy wznieśli barykadę na ulicy Straszuna 12 (dziś Żemaitijos 8A) i podjęli heroiczną walkę. Poległ w niej m.in. Jechiel Sheinboim i kilku innych bojowników, jednak Niemcy musieli się wycofać. Po negocjacjach Żydom obiecano, że jeśli opuszczą getto nie zostaną zgładzeni i trafią na roboty.

Ostatecznie 8 tys. Żydów trafiło do obozów pracy na Łotwie i w Estonii, pozostałych wywieziono do obozów zagłady w Sobiborze i na Majdanku lub rozstrzelano w Ponarach. Ok. 200 bojowników FPO wykradło się z getta i dołączyło do partyzantów w Puszczy Rudnickiej. Likwidacja getta zakończyła się 23 września 1943 r.

Przeczytaj także artykuł o zagładzie Żydów w Kownie.

1771 – Konfederacja Barska: zwycięska bitwa pod Antopolem na Polesiu.

1790 – Sejm Czteroletni przyjął uchwałę o niepodzielności ziem Rzeczypospolitej.

1918 – urodził się Napoleon Mitraszewski – polski prozaik, pedagog oraz animator kultury w środowisku osób niewidomych. Współtwórca i prezes Klubu Inteligencji Niewidomej. Członek Związku Literatów Polskich i Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Mieszkał na Polesiu, gdzie stracił wzrok od wybuchu niewypału. Związany był z Zakładem Dzieci Niewidomych w Wilnie, gdzie ukończył szkołę powszechną, a w 1939 r. uzyskał maturę. Zmarł w 2008 r.

1944 – w Powstaniu Warszawskim poległ Michał Czartoryski – błogosławiony, polski dominikanin, kapelan AK, major, mistrz nowicjatu i wychowawca studentów.

Studiował na Politechnice Lwowskiej uzyskując tytuł inżyniera architekta. Brał udział w obronie Lwowa, odznaczony za męstwo Krzyżem Walecznych. Zginął rozstrzelany przez Niemców w szpitalu powstańczym w Warszawie wraz z ciężko rannymi, których do końca nie opuścił. Urodzony w 1897 r.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 6 września