3 września w Historii Kresów

1928 – we wsi Guszczewina koło Narewki urodziła się Danuta Siedzikówna ps. „Inka” – słynna sanitariuszka i łączniczka 5 Wileńskiej Brygady AK. Torturowana i zamordowana przez UB.

Była córką Wacława Siedzika i Eugenii z Tymińskich. Ojciec, leśniczy, został wywieziony przez Sowietów do łagru w 1940 r. w ramach pierwszej wywózki mieszkańców Kresów. Potem przedostał się do Armii Andersa. Zmarł w 1943 r. Matka została zamordowana przez Gestapo za współpracę z polskim podziemiem. Po tej tragedii Danuta wraz z siostrą Wiesławą wstąpiła do Armii Krajowej i odbyła szkolenie medyczne w AK.

W czasie drugiej okupacji sowieckiej pracowała w nadleśnictwie Hajnówka. W czerwcu 1945 r. została aresztowana przez grupę KNWD-UB za współpracę z antykomunistycznym podziemiem. Z konwoju odbił ją jeden z patroli wileńskiej AK. Została sanitariuszką w kolejnych oddziałach AK podległych Zygmuntowi Szendzielarzowi „Łupaszce”. Przez pewien czas jej przełożonym był m.in. zastępca „Łupaszki” – por. Leon Beynar „Nowina”, znany potem jako Paweł Jasienica.

W czerwcu 1946 r. ppor. Olgierd Christa „Leszek” wysłał „Inkę” po zaopatrzenie medyczne do Gdańska. Tam, na skutek zdrady, została 20 lipca aresztowana przez bezpiekę w jednym z lokali kontaktowych 5 Brygady Wileńskiej. W czasie śledztwa prowadzonego UB-eków Jana Wołkowa i Józefa Bika była bita i poniżana, mimo to odmówiła składania zeznań obciążających innych członków AK i nikogo nie wydała.

Na wniosek prokuratora Wacława Krzyżanowskiego sędzia Adam Gajewski skazał ją 3 sierpnia na śmierć na podstawie fałszywych oskarżeń o rzekome zamordowanie funkcjonariuszy UB i MO. Nie wzięto pod uwagę faktu, że była tylko sanitariuszką oraz że była nieletnia. Rozstrzelano ją 28 sierpnia 1946 r. wraz z innym AK-owcem – Feliksem Selmanowiczem ps. „Zagończyk”.

Bezpośrednim wykonawcą tej zbrodni sądowej był pluton egzekucyjny ppor. Franciszka Sawickiego. Według relacji przymusowego świadka egzekucji, ks. Mariana Prusaka, ostatnie słowa „Inki” brzmiały: Niech żyje Polska! Niech żyje „Łupaszko”! W ostatnim przed śmiercią grypsie z więzienia napisała: Powiedzcie mojej babci, że zachowałam się jak trzeba.

1612 – wojna polsko-rosyjska: bitwa pod Moskwą – nieudana próba odsieczy oblężonej na Kremlu polskiej załogi podjęta przez hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza.

1846 – zmarł hrabia Stanisław Chołoniewski – polski duchowny katolicki, publicysta, pisarz. Przyjaciel Adama Mickiewicza. Urodzony w 1791 r. Ukończył Uniwersytet Wileński. Od 1832 r. przebywał głównie w Kamieńcu Podolskim, gdzie od 1842 r. administrował diecezją. Jako znakomity kaznodzieja działał na rzecz religijnego odrodzenia Podola, wolne chwile poświęcając literaturze.

1863 – Powstanie Styczniowe: wygrana powstańców w bitwie pod Panasówką.

1880 – urodził się książę Janusz Franciszek Radziwiłł – polski polityk konserwatywny, w latach 1935–1939 senator II Rzeczypospolitej, XIII ordynat na Ołyce, pretendent do tronu polskiego i litewskiego. Właściciel licznych dóbr i budynków, m.in. ordynacji ołyckiej, pałacu w Nieborowie i majątku Szpanów na Wołyniu. W 1939 r. i 1945 r. aresztowany i przesłuchiwany przez NKWD. W 1940 r. za wiedzą rządu londyńskiego wyjechał do Berlina aby interweniować na rzecz zmniejszenia represji hitlerowskich w Polsce u marszałka Rzeszy Hermanna Göringa. Mimo osobistej z nim znajomości sprzed wojny interwencja nie przyniosła rezultatu. Zmarł w 1967 r.

1886 – urodził się Juliusz Drapella – polski dowódca. W okresie międzywojennym był m.in. szefem oddziału ogólnego w Sztabie Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VI we Lwowie, później dowódca piechoty w 27 Dywizji Piechoty w Kowlu. Zmarł w 1946 r.

1901 – we Lwowie urodził się Antoni Falkiewicz – polski kardiolog, rektor Akademii Medycznej we Wrocławiu. Pracował w uniwersyteckiej Klinice Chorób Wewnętrznych. Od 1935 r. na stanowisku prymariusza Oddziału Wewnętrznego Państwowego Szpitala Powszechnego we Lwowie. Po wkroczeniu Niemców prowadził prywatną praktykę lekarską. Zmarł w 1977 r.

1914 – I wojna światowa: Rosjanie zajęli Lwów.

1929 – zmarł Jan Kanty Steczkowski – polski ekonomista, prawnik, polityk, minister skarbu, premier Rady Regencyjnej. Urodzony w 1862 r. Ukończył Uniwersytet Wileński. Od 1906 r. był dyrektorem austriackiej Instytucji dla Handlu i Przemysłu we Lwowie i prezesem Centralnej Kasy Krajowej dla Spółek Rolniczych. Równocześnie w latach 1913-1920 był dyrektorem Banku Krajowego we Lwowie. W 1915 r. wszedł w skład Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce.

1974 – zmarł Romuald Gutt – polski architekt, laureat Honorowej Nagrody SARP. Autor wielu budynków prywatnych i publicznych m.in. w Warszawie. Przed wybuchem II wojny światowej zajmował się przebudową domu i parku marszałka Józefa Piłsudskiego w Zułowie na Wileńszczyźnie oraz budową kopca Piłsudskiego w Krakowie. Urodzony w 1888 r.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 3 września