22 sierpnia w Historii Kresów

22 sierpnia 2013

1531 – zwycięstwo polskich wojsk hetmana Jana Amora Tarnowskiego nad wielokrotnie liczniejszymi wojskami mołdawskimi w bitwie pod Obertynem w czasie wojny o Pokucie.

Przypomnijmy, że po klęsce polskiego króla Jana Olbrachta w czasie jego wyprawy bukowińskiej w 1497 r. Mołdawia przestała być naszym lennem. Ambicje kolejnego Hospodara Mołdawskiego Piotra Raresza, zwanego Petryłą, były jednak większe – chciał stworzenia Wielkiej Mołdawii. Jego wzrok zwrócił się w kierunku Pokucia – najdalej na południe wysuniętego regionu Królestwa Polskiego. W grudniu 1530 r. hospodar zaatakował – zdobył warownię w Śniatyniu, a potem Kołomyję. Opór stawiał jedynie Gwoździec.

Aby powstrzymać Petryłę wysłano 1400-osobowy oddział polskiej jazdy, który jednak w starciu z 4-krotnie liczniejszym nieprzyjacielem poniósł klęskę pod Chocimiem. Król Zygmunt I Stary postanowił więc wysłać do walki znacznie większe siły. W międzyczasie upewnił się też, że odzyskaniu Pokucia przez Polskę nie sprzeciwi się Turcja, która uważała Mołdawię za swoje lenno.

Wkrótce armia koronna pod wodzą hetmana Jana Amora Tarnowskiego wkroczyła na Pokucie, w ciągu trzech dni wymiotła stamtąd Mołdawian i zawróciła do Lwowa. Nieprzyjaciel nie dawał jednak za wygraną i wkrótce 2-tysięczny oddział mołdawski obległ Gwoździec broniony przez zaledwie 186-osobową załogę. W takiej sytuacji polska armia zawróciła i ruszyła na odsiecz twierdzy. 19 sierpnia 1531 r. Polacy rozbili mołdawski 6-tysięczny korpus, po czym ruszyli pod Obertyn nad rzeką Czerniawą. Tu właśnie doszło do decydującej bitwy.

Na czele 17-tysięcznej armii mołdawskiej wyposażonej w 50 dział stał sam Hospodar. Polaków było tylko 5,5 tys., a dział mieli 12. Hetman Tarnowski wybrał doskonałe miejsce do stoczenia bitwy i założył silnie ufortyfikowany obóz. Na widok wielokrotnie liczniejszej armii mołdawskiej część polskich dowódców była skłonna się wycofać, jednak hetman nie dopuścił do odwrotu. Nie dał się też sprowokować zaczepnym wypadom hospodara i dzielnie przetrzymał wielogodzinny ostrzał artyleryjski.

W końcu Tarnowski zręcznym manewrem upozorował odwrót, wiążąc walką większość sił wroga, a następnie niespodziewanie uderzył głównymi siłami z zupełnie innego kierunku. Ciężka polska jazda, opancerzona i świetnie wyszkolona, dosłownie zmiotła lekką jazdę mołdawską, niewiele sobie robiąc z gradu wystrzeliwanych przez żołnierzy hospodara strzał. Zresztą i polscy łucznicy nie próżnowali, wypuszczając 10 strzał na minutę. A kiedy zdobyto większość mołdawskich dział i zwrócono je przeciwko wojskom hospodara, losy bitwy były przesądzone.

Klęska Mołdawian była dotkliwa: poległo ich blisko 8 tys., a 1 tys. dostał się do niewoli. Polaków zginęło zaledwie 256. Wojska koronne rzuciły się w pościg za Hospodarem i pewnie by go dopadły, gdyby ze swoimi niedobitkami nie schronił się na terytorium Mołdawii. Niestety, zgodnie z umową z Turkami, Polacy nie mogli tej granicy przekroczyć.

Na tym zakończyły się marzenia Petryły o Wielkiej Mołdawii. Potem jeszcze kilka razy próbował on czynić wypady na Pokucie i Podole, jednak w końcu został ostatecznie pokonany przez wojska polskie. Zresztą sami Turcy również mieli już dość kłopotliwego lennika i ostatecznie pozbyli się Petryły, a Mołdawia przeszła całkowicie pod władanie tureckie.

1649 – Powstanie Chmielnickiego: zakończyło się oblężenie Zbaraża. Przeczytaj więcej o oblężeniu Zbaraża.

1898 – w Daugadziach w powiecie oszmiańskim urodził się Henryk Łowmiański – polski historyk, mediewista, autor m.in. monumentalnego dzieła „Początki Polski”. Studiował w Kijowie i Wilnie. Był pierwszym doktorantem na odnowionym uniwersytecie Stefana Batorego. Habilitował się pracą „Studia nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego”. W 1933 r. objął na wileńskim uniwersytecie katedrę Historii Europy Wschodniej, którą kierował do 1939 r. W czasie wojny pracował w wileńskim archiwum. Zmarł w 1984 r.

1909 – urodził się Eugeniusz Kaszyński, ps. „Nurt” – major, oficer rezerwy Wojska Polskiego, dowódca Zgrupowań Świętokrzyskich Armii Krajowej. Brał udział w wojnie obronnej 1939 r. w ramach Batalionu Obrony Narodowej „Stryj” w Grupie Operacyjnej „Stryj”. Zmarł w 1976 r.

1920 – wojna polsko – bolszewicka: zwycięstwo polskie w bitwie białostockiej.

1941 – ukraińscy milicjanci pod nadzorem SS zamordowali 90 żydowskich dzieci i niemowląt w Białej Cerkwi. Mord poprzedziła próba powstrzymania masakry przez podpułkownika Wehrmachtu Helmutha Groscurtha. Jeden z niemieckich kapelanów wojskowych, który widział więzione dzieci przed egzekucją tak opisywał ich los:

„Dzieci siedziały lub leżały na podłodze pokrytej fekaliami. Większość dzieci, z których część była półnaga, obsiadały muchy. Kilkoro starszych dzieci zdrapywało tynk ze ścian i jadło go. Panował straszny smród. Mniejsze dzieci, zwłaszcza te kilkumiesięczne, cały czas płakały”.

A tak opisywał potem w zeznaniach samą egzekucję oficer SS August Häfner, który nią kierował.

„Ukraińcy nie celowali w jakieś konkretne części ciała. Dzieci wpadały do grobu. Strasznie płakały. Nie zapomnę tego do końca życia. Nie mogłem tego znieść. Szczególnie pamiętam małą dziewczynkę o jasnych włosach, która chwyciła mnie za rękę. Też ją potem zastrzelono. Do wielu dzieci strzelano po 4-5 razy zanim je zabito”.

Najstarsze z zamordowanych dzieci miało 7 lat. Rozkaz ich egzekucji zatwierdził niemiecki feldmarszałek Walter von Reichenau (zmarł w 1942 r.), realizował je Standartenführer Paul Blobel, odpowiedzialny za zamordowanie w czasie wojny 59 tys. osób (stracony w 1951 r.), sam  Häfner spędził po wojnie w więzieniu kilkanaście lat, zmarł w 1999 r. Wcześniej komando Häfnera wymordowało dorosłą ludność żydowską w Białej Cerkwi.

1974 – zmarł Eugeniusz Kwiatkowski – polski polityk, wicepremier, minister skarbu. Autor i koordynator budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego, twórca gospodarki morskiej i portu w Gdyni. Dzieciństwo spędził w Czernichowcach pod Zbarażem. Studiował na Politechnice Lwowskiej. Członek organizacji Zet i Zarzewie, a następnie Polskich Drużyn Strzeleckich we Lwowie. Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej. Urodzony w 1888 r.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 22 sierpnia