6 sierpnia w Historii Kresów

6 sierpnia 2013

1657 – w Czehryniu zmarł Bohdan Chmielnicki – ukraiński hetman kozacki, przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej w latach 1648-1654, bohater narodowy Ukrainy.

O kolejnych bitewnych epizodach Powstania Chmielnickiego piszemy przy okazji innych dat w naszym kalendarium. Tu zaś pokrótce streścimy tylko drogę Chmielnickiego do wzniecenia buntu, który zachwiał stabilnością całej Rzeczypospolitej i za sprawą którego Kresy spłynęły krwią.

Urodził się w 1595 r. jako syn podstarościego czehryńskiego Michała. I od razu mamy pierwszą zagadkę: czy był szlachcicem? Pieczętował się wprawdzie herbem Abdank, ale jego dziad był podobno banitą pozbawionym szlachectwa. Również fakt, że w 1659 r. syn Bohdana – Jerzy otrzymał od Rzeczypospolitej szlachectwo wskazuje, że sam Bohdan był go pozbawiony. Zresztą czy w czasie powstania – będąc buntownikiem – mógł jednocześnie zachowywać tytuł szlachecki? Z drugiej strony trudno sądzić, że ojciec Bohdana mógłby piastować urząd sądowniczy, gdyby nie był szlachcicem.

Bohdan uczył się w kolegium jezuickim we Lwowie, gdzie ukończył klasy gramatyki, poetyki i retoryki. Nauce zawdzięczał znajomość w mowie i piśmie polskiego i łaciny. Pomimo pobytu w kolegium jezuickim zachował jednak prawosławie. Obaj Chmielniccy – ojciec i syn – służyli u boku hetmana Stanisława Żółkiewskiego. Walczyli też w bitwie pod Cecorą, w której Michał zginął, a Bohdan dostał się do tureckiej niewoli. Potem – według jednej wersji – zbiegł ze Stambułu, według innej – wykupiła go matka lub nawet król Zygmunt III Waza.

Powszechnie mówiło się, że tym, co popchnęło Chmielnickiego do buntu był fakt, że podstarości Daniel Czapliński uwiódł mu młodą żonę. Rzeczywiście najechał on i zagrabił chutor Chmielnickiego – Subotów i podobno uwiódł także wspomnianą drugą żonę oraz próbował zabić zarówno jego jak i jego syna. Chmielnicki bezskutecznie dochodził sprawiedliwości w polskich trybunałach, a nawet u króla. Faktycznym powodem buntu Chmielnickiego był chyba jednak fakt, że został on oskarżony o zdradę kiedy próbował na własną rękę zorganizować napad morski na Turków.

W grudniu 1647 r. zbiegł więc na Sicz, gdzie już wkrótce – głosząc hasła wyzwolenia spod władzy magnatów – stanął na czele wielkiego powstania jako hetman kozacki, zawierając przeciwko Rzeczypospolitej sojusz z Tatarami.

1827 – w Jawczu w powiecie rohatyńskim urodził się Łukasz Ostoja Solecki – polski biskup rzymskokatolicki, biskup diecezjalny przemyski w latach 1881–1900, profesor i rektor Uniwersytetu Lwowskiego. 15 sierpnia 1882 r. w obecności ok. 100 tysięcy wiernych dokonał koronacji obrazu Matki Boskiej Słuchającej w kościele franciszkanów w Kamieńcu Podolskim. Zmarł w 1900 r.

1892 – urodził się Henryk Józewski – polski polityk, działacz niepodległościowy i państwowy II Rzeczypospolitej, artysta malarz, piłsudczyk, minister spraw wewnętrznych, wojewoda wołyński w latach 1928–29 i 1930–38, wojewoda łódzki. Na Wołyniu prowadził politykę zmierzającą do zgodnego współżycia Polaków i Ukraińców. Przeczytaj więcej o Henryku Józewskim.

1892 – w Wilnie urodziła się Kazimiera Iłłakowiczówna – polska poetka. Zmarła w 1983 r.

1920 – w katastrofie lotniczej na lwowskim lotnisku Lewandówka zginął Stefan Bastyr – polski lotnik, który wykonał pierwszy lot bojowy w niepodległej Polsce.

Urodzony w 1890 r. Ukończył Politechnikę Lwowską. W 1918 r. w czasie polsko-rosyjskich walk o Lwów przejmował lotnisko Lewandówka od władz austriackich. Mianowany komendantem lotniska przez Naczelnego Komendanta Obrony Lwowa Czesława Mączyńskiego. Następnie został dowódcą Lwowskiej Grupy Lotniczej. 8 listopada 1918 r. Bastyr wykonał pierwszy lot ze Lwowa do Krakowa w celu zorganizowania odsieczy dla Lwowa. Następnie wykonał jeszcze kilka lotów łącznikowych. Cały czas uczestniczył też w lotach bojowych w celu rozpoznania lub bombardowania ukraińskich pozycji. Pochowany na Cmentarzu Obrońców Lwowa w Kwaterze Dowódców.

1944 – w ramach akcji odwetowej UPA dokonała pierwszego napadu na Baligród. Zginęło 42 Polaków.

1944 – w Powstaniu Warszawskim poległ Tadeusz Jachimowski – polski duchowny katolicki, pułkownik Wojska Polskiego, kapelan Armii Krajowej, kapelan Wojska Polskiego na Wschodzie. Urodzony w 1892 r.

1944 – w Powstaniu Warszawskim poległa Krystyna Wańkowicz – polska sanitariuszka, żołnierz AK, córka pisarza Melchiora Wańkowicza. Urodzona w 1919 r.

1985 – zmarła Krystyna Ankwicz – polska aktorka. Przed wojną występowała m.in. w Teatrze Wielkim we Lwowie. Urodzona w 1907 r. we Lwowie.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 6 sierpnia