12 września w Historii Kresów

12 września 2013

1960 – w Londynie zmarł gen. Zygmunt Podhorski – wybitny dowódca Września 1939 r., walk z Ukraińcami i bolszewikami, inicjator polskiego osadnictwa na Kresach, skąd pochodził.

Urodził się w 1891 r. w majątku Popudnia na Kijowszczyźnie w rodzinie kniaziów rosyjskich osiadłej w Polsce w XVI w. Służył w rosyjskim 9 Pułku Bugskich Ułanów w Białej Cerkwi, z którym walczył w czasie I wojny swiatowej, wyróżniając się w szarży pod Krzywoluką. Sławę przyniosła mu legendarna szarża 1 Pułku Ułanów pod Krechowcami, w której uczestniczył. Od września 1917 r. Pułk ten wszedł w skład I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego.

W dniu odzyskania przez Polskę niepodległości 11 listopada 1918 r. to właśnie szwadron pod dowództwem Podhorskiego zajął niemieckie koszary w Warszawie. Potem Podhorski wraz z 1 Pułkiem walczył z Ukraińcami pod Przemyślem w ramach odsieczy Lwowa. Następnie walczył w wojnie polsko – bolszewickiej, m.in. na czele 203 Ochotniczego Pułku Ułanów pod Ciechanowem. 9 września 1920 r. objął dowództwo 1 Pułku Ułanów Krechowieckich – był inicjatorem jego odtworzenia. Pułkiem tym dowodził do 1927 r.

W okresie międzywojennym Podhorski był jednym z inicjatorów polskiego osadnictwa wojskowego na Kresach Wschodnich. Dowodził XIII Brygadą Kawalerii w Płocku, a potem Suwalską Brygadą Kawalerii, z którą w czasie Kampanii Wrześniowej toczył ciężkie boje pod Zambrowem. Ze swoimi żołnierzami przebił się do Puszczy Białowieskiej, gdzie stworzył Dywizję Kawalerii „Zaza”, z którą dołączył do Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” gen. Franciszka Kleeberga i walczył w ostatnim boju Kampanii Wrześniowej pod Kockiem. Tam dostał się do niewoli niemieckiej. W niemieckim oflagu kierował konspiracją obozową.

Po wyzwoleniu w 1945 r. znalazł się w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Po demobilizacji zamieszkał w Londynie, aktywnie uczestnicząc w emigracyjnej działalności politycznej. Był m.in. przewodniczącym Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej i publikował w prasie emigracyjnej. Odznaczony Orderem Virtuti Militari, Orderem Odrodzenia Polski, Krzyżem Niepodległości, kilkakrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami i francuską Legią Honorową.

1823 – w Beremianach koło Jazłowca urodził się Kornel Ujejski – polski poeta, publicysta społeczny, nazywany „ostatnim wielkim poetą romantyzmu”. Wychowywał się pod Lwowem. Uczył się w Buczaczu u Bazylianów, później we Lwowie. Magistrat we Lwowie w listopadzie 1858 r. nadał poecie w dzierżawę majątek Zubrza wraz z Sichowem i Pasiekami Miejskimi.

Pod koniec życia mieszkał w Tomaszowcach na Podolu, a następnie w Pawłowie. Zmarł w 1897 r. 8 grudnia 1901 r. przy ulicy Akademickiej we Lwowie stanął pomnik Kornela Ujejskiego autorstwa Antoniego Popiela. Po wkroczeniu do miasta Armii Czerwonej pomnik został zdjęty i przeniesiony ostatecznie do Szczecina. W lwowskim kościele oo. Bernardynów znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona pisarzowi.

1831 – Powstanie Listopadowe: nierozstrzygnięta bitwa pod Kockiem.

1884 – we Lwowie urodził się Henryk Cudnowski – polski aktor, reżyser teatralny. Zmarł w 1963 r.

1939 – na konferencji aliantów w Abbeville we Francji zadecydowano o nieudzielaniu Polsce pomocy w walce z Niemcami.

1942 – z rozkazu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych generała Władysława Sikorskiego utworzono Armię Polską na Wschodzie. Przeczytaj też artykuł o Armii Andersa i o układzie Sikorski-Majski.

2009 – w Warszawie zmarł Tadeusz Somogi – pochodzący z Krystynopola (Czerwonogrodu) na Podolu aktor teatralny i filmowy. Grał w ponad 100 filmach.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 12 września