21 stycznia w Historii Kresów

1940 – wybuchło powstanie przeciw sowietom w Czortkowie – pierwszy zryw zbrojny Polaków na Kresach pod sowiecką okupacją. Wielu powstańców schwytało i zamordowało NKWD.

W odpowiedzi na nasilające się represje pod sowiecką okupacją, w październiku 1939 r. powstała w Czortkowie konspiracyjna polska organizacja Stronnictwo Narodowe kierowana przez Tadeusza Bańkowskiego, Henryka Kamińskiego i Heweliusza Malawskiego. Jej celem była walka z sowietami i wrogiem i sabotaż. Aktywnym jej działaczem był także miejscowy nauczyciel gimnazjalny – harcmistrz Józef Opacki.

Powstańcy – głównie młodzież gimnazjalna i licealna – zamierzali opanować najważniejsze budynki w mieście: koszary, szpital, posterunek NKWD, milicji, sąd, pocztę i dworzec kolejowy, a następnie zdobytym pociągiem dotrzeć do Rumunii, gdzie planowali dołączenie do polskich oddziałów. Liczyli też na jednoczesny wybuch powstania we Lwowie i Stanisławowie.

Powstanie było źle zaplanowane, a jego uczestnicy – choć pełni zapału – bardzo słabo uzbrojeni (głównie w noże i kilka rewolwerów). Po krótkiej walce wycofali się, zabijając trzech żołnierzy sowieckich i raniąc dwóch. Wkrótce większość z powstańców została schwytana przez NKWD i przybyłe na miejsce posiłki Armii Czerwonej. Do Czortkowa przyjechali też wysocy oficerowie NKWD – Iwan Sierow i Wsiewołod Mierkułow. O przebiegu śledztwa na bieżąco informowano szefa NKWD Ławrientija Berię i samego Stalina.

Łącznie w ciągu miesiąca aresztowano 540 osób. Część z nich zamordowano już w czasie śledztwa, kolejnych 21 skazano na karę śmierci i zabito, 55 osób trafiło do łagrów. W nocy z 1 na 2 lipca 1941 r. NKWD-ziści wraz z miejscowymi komunistami dokonali także mordu na 8 czortkowskich dominikanach.

1600 – zmarł Jerzy Radziwiłł – polski duchowny katolicki, kardynał, biskup wileński i krakowski. Urodzony w 1556 r. w Łukiszkach koło Wilna.

1861 – zmarł ranny w honorowym pojedynku Bruno Bielawski – polski pisarz, poeta, autor tekstu pieśni „Czarny krzyżyk”, związany z „Gazetą Lwowską”. Pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim. Na jego nagrobku widnieje napis: „Zasłużonemu Autorowi, Szlachetnemu Patryocie, Przyjacielowi ludu Polskiego, Krzewicielowi oświaty i miłości Ojczyzny między kmiotkami, pierwszemu i najgorliwszemu pracownikowi na polu literatury ludowej w tej prowincyi, skromny ten pomnik wznieśli ziomkowie”. Urodzony w 1831 r.

1905 – urodziła się Wanda Wasilewska – polska pisarka i działaczka komunistyczna, sowiecka kolaborantka, wiceprzewodnicząca PKWN. Po 17 września 1939 r. przyjęła obywatelstwo radzieckie i zamieszkała we Lwowie, gdzie objęła faktyczne kierownictwo nad grupą polskich i ukraińskich komunistów. Zorganizowała pismo „Czerwony Sztandar” zamieszczając w nim swoje artykuły. Uczestniczyła aktywnie w kampanii do sowieckich pseudowyborów z października 1939 r. (wybierano zgromadzenia Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi). Na początku 1940 r. została członkiem Rady Najwyższej ZSRR ze Lwowa. W 1940 r. została tu dyrektorką Teatru Dramatycznego. Popierała wcielenie Lwowa do ZSRR.

1910 – urodziła się Eugenia Krassowska-Jodłowska – polityk, posłanka i członek Rady Państwa PRL. Studiowała i pracowała na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, jako nauczycielka w Wilnie i dziennikarka „Prawdy Wileńskiej”. W latach 1941-44 uczestniczyła w tajnym nauczaniu w Białymstoku. Zmarła w 1986 r.

1927 – w Wilnie urodził się Tadeusz Łepkowski – polski historyk. Zmarł w 1989 r.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 21 stycznia