7 lipca w Historii Kresów

1944 – początek operacji „Ostra Brama” w ramach akcji „Burza”. Oddziały AK podjęły próbę wyzwolenia Wilna od Niemców by wystąpić wobec sowietów w roli gospodarza terenu.

Pomysłodawcą operacji „Ostra Brama” był był szef Okręgu Nowogródzkiego AK Maciej Kalenkiewicz „Kotwicz”. Plan operacji zakładał zdobycie Wilna przez połączone siły okręgów Wileńskiego i Nowogródzkiego AK.

Utworzono trzy zgrupowania bojowe: Wileńskie – majora Antoniego Olechnowicza „Pohoreckiego”, Północne – majora Mieczysława Potockiego „Węgielnego” i Oszmiańskie – majora Czesława Dębickiego „Jaremy”.

Termin ataku wyznaczono na 7 lipca. Kiedy jednak nadeszły informacje o szybkim zbliżaniu się Armii Czerwonej do miasta dowódca Okręgu Wileńskiego ppłk Aleksander Krzyżanowski „Wilk” podjął decyzję aby uderzyć o dzień wcześniej niż planowano, przez co zdołano skoncentrować tylko 1 z 3 planowanych zgrupowań uderzeniowych.

Siły były dramatycznie nierówne: 4 tysiące żołnierzy AK wyposażone tylko w dwa działka przeciwpancerne, kilka moździerzy i granatników zaatakowało umocnienia niemieckie bronione przez kilkunastotysięczny garnizon, wspierany silnym ogniem artylerii, czołgami, działami pancernymi i samolotami z pobliskiego lotniska Porubanek.

Natarcie oddziałów AK załamało się, poniosły one duże straty. Zapadła decyzja o wycofaniu się. Miasto zdobyła dopiero 13 lipca – po ciężkich walkach – 100-tysięczna armia sowiecka wspierana przez kilkaset czołgów i masowe naloty lotnictwa.

W czasie walk żołnierze AK współdziałali z Armią Czerwoną. M.in. podchorąży Jerzy Jensch „Krepdeszyn” zlikwidował na Górze Zamkowej gniazdo niemieckiego ckm-u i wraz z kapralem Arturem Rychterem „Zanem” wywiesił biało-czerwoną flagę na wieży zamkowej.

Po zdobyciu Wilna dowództwo sowieckie nakazało żołnierzom AK wyjść z miasta. Ppłk Aleksander Krzyżanowski wraz ze swoimi oficerami, a także Delegat Rządu RP na Okręg Wileński zostali aresztowani i osadzeni w więzieniu w Wilnie. Na stacjonujące na skraju Puszczy Rudnickiej oddziały AK radzieckie myśliwce szturmowe urządziły polowanie i rozproszyły je.

Sowieci schwytali 5.700 polskich żołnierzy. Część z nich wcielono potem do 1 Armii Wojska Polskiego i przymusowo – do Armii Czerwonej. Po odmowie złożenia przysięgi sowietom zamknięto ich w obozie w Kałudze, gdzie pracowali przy wyrębie lasu.

1572 – zmarł Zygmunt II August – wielki książę litewski, później król Polski, od 1569 r. władca Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Urodzony w 1520 r.

1633 – w Wilnie zmarł Lew Sapieha – hetman i kanclerz wielki litewski, marszałek Sejmu, wojewoda wileński, starosta słonimski, brzeski, mohylewski. Był jednym z największych mężów stanu w historii Wielkiego Księstwa Litewskiego. Z królem brał udział w wojnach z Rosją – w kampanii połockiej, w wyprawach na Wielkie Łuki i Psków i w słynnej wyprawie na Moskwę.

W 1586 r. przeszedł na katolicyzm, był zwolennikiem Unii Brzeskiej. Jego dyplomacja doprowadziła do największego w historii triumfu Rzeczypospolitej nad Moskwą – tzw. hołdu ruskiego. Przeczytaj więcej o zasługach Lwa Sapiehy dla Rzeczypospolitej.

1654 – car Aleksy rozpoczął oblężenie bronionego przez Rzeczpospolitą Smoleńska.

1784 – urodził się Willibald Besser – botanik i florysta pochodzenia niemieckiego, badacz flory wschodniej Galicji. Profesor Liceum Krzemienieckiego i dyrektor krzemienieckiego ogrodu botanicznego. Zmarł w 1842 r. w Krzemieńcu.

1870 – urodził się Władysław Sołtan – polski prawnik, polityk, minister spraw wewnętrznych. Członek Konwentu Polonia – organizacji kontynuującej tradycje filomatów i filaretów po zamknięciu przez władze rosyjskie Uniwersytetu Wileńskiego. Był delegatem rządu polskiego na Litwie Środkowej do czasu jej inkorporacji do Polski.

Kierował także Polską Macierzą Szkolną, a w latach 1936-1939 przewodniczył Porozumieniu Organizacji Współdziałających w Zwalczaniu Komunizmu. Zmarł w 1943 r.

1874 – urodził się Władysław Grabski – polski polityk Narodowej Demokracji, ekonomista i historyk, rektor SGGW, minister skarbu oraz dwukrotny premier II RP. Członek Komitetu Narodowego Polskiego, prezes Centralnego Komitetu Obywatelskiego Królestwa Polskiego w Rosji w latach 1915–1918.

Znany powszechnie jako autor reformy walutowej. Tworzył kasy spółdzielcze dla chłopów i wspierał szkoły rolnicze. Zmarł w 1938 r.

1882 – urodził się Janka Kupała (właśc. Iwan Łucewicz) – klasyk literatury białoruskiej, poeta, dramaturg, publicysta, wybitny działacz Białoruskiego Odrodzenia początku XX wieku i jeden z twórców białoruskiego języka literackiego. Pierwsze wiersze napisał w języku polskim.

Publikował w wileńskiej „Naszej Niwie”. W 1942 r. Kupała tragicznie zginął spadając ze schodów w hotelu w Moskwie. Do tej pory nie ustalono, czy był to wypadek, samobójstwo czy morderstwo. Janka Kupała jest pochowany na cmentarzu wojskowym w Mińsku, obok mogiły Jakuba Kołasa.

1904 – w Duksztach urodziła się Helena Stankiewicz – polska działaczka społeczna, autorka wspomnień i wierszy, żołnierz Armii Krajowej Okręgu Wileńskiego.

Była prawnuczką Tomasza Zana – „Promienistego”, bliskiego przyjaciela Adama Mickiewicza. Do 1914 r. mieszkała w majątku w Poniemuniu, od 1926 r. w majątku Berżeniki, po wybuchu II wojny w Wilnie zmuszona wraz z rodziną do opuszczenia majątku. Po wojnie – na warszawskim Żoliborzu.

Bohaterka wspomnień „Pani na Berżenikach” spisanych przez Wojciecha Wiśniewskiego. Książka stanowiła nieformalną II część wydanych wcześniej w Paryżu rozmów z bratem Heleny Stankiewicz – Tomaszem Zanem „Ostatni z rodu. Rozmowy z Tomaszem Zanem”.

Publikacja ta, bogato ilustrowana fotografiami, jest świadectwem historii ziemiaństwa polskiego na Wileńszczyźnie w II Rzeczypospolitej, a potem w powojennej Polsce. Jest też historią rodu Zanów. Uzupełnia ją korespondencja autorki z Czesławem Miłoszem.

Helena Stankiewicz zmarła w 1996 r.

1905 – Michał Michalski został prezydentem Lwowa.

1921 – urodził się Stanisław Wisłocki – polski kompozytor, dyrygent i pianista. Autor utworów orkiestrowych, kameralnych i fortepianowych. Studia muzyczne rozpoczął u Seweryna Barbaga we Lwowie. Zmarł w 1998 r.

1941 – w Skałacie koło Tarnopola miejscowi Ukraińcy dokonali pogromu 560 Żydów.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 7 lipca