Melchior Wańkowicz. Fot: Władysław Miernicki – Narodowe Archiwum Cyfrowe, Sygnatura: 20-112
1974 – zmarł Melchior Wańkowicz – wybitny pisarz i dziennikarz, ojciec polskiego reportażu. Pochodził z rodziny ziemiańskiej herbu Lis zasłużonej dla obrony polskości na Kresach.
Urodził się w 1892 r. w Kałużycach w powiecie ihumeńskim na Mińszczyźnie. Jego ojciec za udział w Powstaniu Styczniowym został zesłany na Syberię. Jednym z ich krewnych był malarz Walenty Wańkowicz, przyjaciel Adama Mickiewicza.
Osierocony we wczesnym dzieciństwie Melchior Wańkowicz wychował się w majątku babki Nowotrzeby na Kowieńszczyźnie, co opisał potem we wspomnieniowej książce „Szczenięce lata”. W okresie gimnazjalnym i studenckim działał w polskich organizacjach niepodległościowych. W latach 1917-1918 był żołnierzem I Korpusu Polskiego w Rosji gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. Kiedy w maju 1918 r. dowództwo Korpusu zawarło porozumienie z Niemcami o zaprzestaniu walk, Wańkowicz wziął udział w buncie grupy oficerów przeciwko tej decyzji, za co został osadzony w areszcie. Wydarzenia z tego okresu opisał w książce „Strzępy epopei” i w zbiorze „Przez cztery klimaty”.
Od 1918 r. działał w Towarzystwie Straży Kresowej, pełnił funkcję kierownika Działu Prasy i Propagandy. Kierował wydawaniem 24 pism, w tym 5 dzienników, w 6 językach, nadzorował 6 księgarń, drukarnię. Pisał wtedy broszury, m.in. „Dlaczego żołnierz polski wkracza na Litwę i Białoruś?”, „Moskal – twój wróg”, „Jak naród sobą rządzi?” W 1920 r. wziął udział w wojnie polsko – bolszewickiej, w której został odznaczony Krzyżem Walecznych. Wojnie tej poświęcił książkę „Szpital w Cichiniczach”, na podstawie której w 1999 r. powstał słynny film „Wrota Europy”.
W okresie międzywojennym założył jedną z największych oficyn wydawniczych w Polsce – „Rój”. Podczas II wojny światowej walczył w Kampanii Wrześniowej (poświęcił jej książkę „Wrzesień żagwiący”), a po zajęciu Polski przez sowietów i Niemców, ze swoją maszyna do pisania w rękach przepłynął pod ostrzałem Dniestr i trafił do Rumunii. Był korespondentem wojennym przy II Korpusie Polskim gen. Władysława Andersa. W 1958 r. powrócił na stałe do Polski. W 1964 r. podpisał tzw. „List 34” – protest przeciwko cenzurze, za co wytoczono mu proces i kilka tygodni spędził w więzieniu. Do końca życia był inwigilowany przez UB.
Bezpośrednio po wojnie wydał swoją najbardziej znaną książkę – „Bitwa o Monte Cassino”. Inne znane utwory Wańkowicza to wspomnieniowe „Szczenięce lata” i „Ziele na kraterze” oraz zbiór reportaży „Na tropach Smętka”.
1797 – urodził się Piotr Wysocki – pułkownik, przywódca spisku, który doprowadził do wybuchu Powstania Listopadowego, zesłaniec. Wieczorem 29 listopada 1830 r. w Warszawie poderwał do powstania podchorążych słowami: „Polacy! Wybiła godzina zemsty. Dziś umrzeć lub zwyciężyć potrzeba! Idźmy, a piersi wasze niech będą Termopilami dla wrogów”.
W powstaniu osiągnął stopień pułkownika, był adiutantem naczelnego wodza Michała Radziwiłła. Uczestniczył w bitwach pod Wawrem, Grochowem, Dobrem i Okuniewem. Brał udział w wyprawie generała Józefa Dwernickiego na Wołyń. We wrześniu 1831 r. na czele 10 pułku piechoty liniowej został ranny podczas walk w obronie warszawskiej Woli i trafił do niewoli rosyjskiej.
Był więziony w Bobrujsku, Zamościu, w pokarmelitańskim klasztorze w Warszawie na Lesznie. Trzykrotnie skazywano go na śmierć. Wyrok zamieniono na 20 lat katorgi na Syberii. Za próbę ucieczki skazano go m.in. na półtora tysiąca batów i karnie przeniesiono do kopalni miedzi w Akatui, gdzie pracował przykuty do taczki. W 1857 r. pozwolono mu wrócić do kraju. Zmarł w 1875 r. Przeczytaj także artykuł „Sejm uznaje Powstanie Listopadowe za narodowe”.
1822 – zmarł Alojzy Żółkowski – polski aktor, wybitny komik. Uczestnik Insurekcji Kościuszkowskiej. Uczył się w Krzemieńcu, pracował we Lwowie. Występował w teatrach warszawskich. Urodzony w 1777 r.
1876 – we Lwowie urodził się Stanisław Kętrzyński – polski historyk, dyplomata, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Studiował na Uniwersytecie Lwowskim. W latach 1935-39 prezes Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej z siedzibą w Wilnie. Zmarł w 1950 r.
1891 – urodził się Ignacy Matuszewski – polski polityk, publicysta, minister skarbu. Zwolennik Piłsudskiego. W lutym 1918 r. na czele polskiego oddziału wojska zajął Mińsk Litewski przepędzając z miasta garnizon bolszewicki. W lipcu 1920 r. podczas wojny polsko – bolszewickiej został szefem Oddziału II Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego. Zdaniem Józefa Piłsudskiego, to m.in. dzięki jego umiejętnościom wywiadowczym Polacy odnieśli sukces. Zmarł w 1946 r.
1903 – we Lwowie urodził się Janusz Witwicki – polski architekt i historyk sztuki, twórca Panoramy Plastycznej Dawnego Lwowa. Zmarł w 1946 r.
1911 – w Wilnie urodził się Mieczysław Pimpicki – polski chirurg, pionier medycyny sportowej, żołnierz AK . Ukończył gimnazjum i Wydział Lekarski Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W czasie wojny kierował szpitalem w Oszmianie. Następnie został szefem sanitarnym partyzanckiego zgrupowania oszmiańsko – nowogródzkiego. Przez pewien czas przebywał w Puszczy Rudnickiej. Trafił do niewoli, po odmówieniu złożenia przysięgi na wierność ZSRR trafił do obozu w Kałudze, gdzie pracował przy wyrębie lasu. Zmarł w 2008 r. w Olsztynie.
1932 – w Wilnie urodził się Jerzy Afanasjew – polski pisarz, satyryk, reżyser filmowy i teatralny. Zmarł w 1991 r.
1937 – urodziła się Teresa Walewska-Przyjałkowska – polska działaczka społeczna, wiceprezes Fundacji „Golgota Wschodu”. Zginęła w 2010 r. w Katastrofie Smoleńskiej.
1946 – napad UPA na polskich mieszkańców miejscowości Łodzina, Hłomcza i Witryłów.
Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 10 września
Dodaj komentarz
Uwaga! Nie będą publikowane komentarze zawierające treści obraźliwe, niecenzuralne, nawołujące do przemocy czy podżegające do nienawiści!