25 maja w Historii Kresów

1948 – w więzieniu na Rakowieckiej w Warszawie UB zamordowało rotmistrza Witolda Pileckiego – wielkiego bohatera AK i podziemia antysowieckiego, obrońcę Kresów.

Urodził się w 1901 r. w Karelii, gdzie jego rodzina była przesiedlona za udział w Powstaniu Styczniowym. Wychowywał się w Wilnie, tam zdał maturę i należał do tajnego harcerstwa. W czasie wojny polsko – bolszewickiej brał udział w obronie Grodna w 1920 r., w Bitwie Warszawskiej i w obronie Wilna.

W 1922 r. podjął studia na Uniwersytecie Wileńskim, na Wydziale Sztuk Pięknych. Z tego okresu do dziś w kościele w Krupowie w rejonie Lidy, gdzie w szkole pracowała jego żona, wiszą dwa obrazy pędzla Pileckiego. Rodzina Pileckich mieszkała w starym polskim dworze w Sukurczach koło Lidy, który żona otrzymała jako wiano od Domeyków.

W Kampanii Wrześniowej ułani pod dowództwem Pileckiego wykazali się wielkim bohaterstwem niszcząc 7 niemieckich czołgów i 2 samoloty. W czasie okupacji Pilecki celowo dał się uwięzić w obozie zagłady Auschwitz-Birkenau, aby organizować tam ruch oporu.

Był też autorem pierwszych na świecie raportów o Holokauście, tzw. Raportów Pileckiego. Po ucieczce z obozu działał w AK-owskiej konspiracji, przygotował m.in. plan ataku na obóz w Oświęcimu, który jednak nie został zrealizowany. Walczył w Powstaniu Warszawskim, a po wyzwoleniu z niewoli niemieckiej w II Korpusie Polskim we Włoszech.

W październiku 1945 r. na osobisty rozkaz gen. Władysława Andersa wrócił do Polski, by prowadzić działalność wywiadowczą dla II Korpusu. Nie zareagował na rozkaz Andersa polecający mu opuszczenie Polski w związku z grożącym aresztowaniem. Schwytany 8 maja 1947 r., był okrutnie torturowany przez UB.

W trakcie ostatniego widzenia z żoną wyznał jej w tym kontekście: „Oświęcim to była igraszka…”. Stracony na podstawie bezprawnego wyroku strzałem w tył głowy. W książce „Six Faces of Courage” historyk brytyjski prof. Michael Foot zaliczył Pileckiego do sześciu najodważniejszych ludzi ruchu oporu podczas II wojny światowej.

1798 – zmarł książę Kazimierz Nestor Sapieha – polski generał artylerii litewskiej, marszałek konfederacji litewskiej. Urodzony w 1757 r.

1863 – Powstanie Styczniowe: porażka powstańców w bitwie pod Horkami.

1865 – w Sokalu na Wołyniu urodził się Władysław Bandurski – polski ksiądz katolicki, doktor, biskup sufragan Archidiecezji Lwowskiej, honorowy kapelan Legionów Polskich, naczelny kapelan Wojska Litwy Środkowej, przewodniczący Zarządu Oddziału Wileńskiego Związku Harcerstwa Polskiego.

Ukończył Uniwersytet Lwowski. Pracował jako kapłan w Kamionce Strumiłowej, następnie jako katecheta we Lwowie. Był tam blisko związany z narodową demokracją. Patronował wówczas Akcji Obronnej Katolickiej i Narodowej na Chełmszczyźnie. Uczestnik wyprawy na Wilno w 1919 r. Latem tego roku dokonał uroczystego poświęcenia terenu przeznaczonego na Cmentarz Obrońców Lwowa.

Zmarł w 1932 r. w Wilnie i został pochowany w katedrze wileńskiej w krypcie pod kaplicą św. Piotra i Pawła. 3 sierpnia 1996 r. staraniem biskupa polowego Wojska Polskiego, wbrew protestom litewskich Polaków, przeniesiono szczątki biskupa do Warszawy. W katedrze wileńskiej pozostał jego mało eksponowany pomnik.

1872 – zmarł Jerzy Henryk Lubomirski – polityk, wybitny działacz społeczno – oświatowy w Galicji, słowianofil, kurator literacki, ordynat przeworski, poseł na sejm galicyjski, kurator Ossolineum, któremu podarował bibliotekę i zbrojownię przeworską. W 1863 r. w czasie Powstania Styczniowego był związany z organizacją narodową. Na terenie Przeworszczyzny ufundował szpital powstańczy. Urodzony w 1817 r.

1886 – w Kamionce Strumiłowej urodził się Stanisław Łempicki – polski uczony, pisarz, profesor historii oświaty i szkolnictwa Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, jeden z przedstawicieli filozoficznej szkoły lwowsko-warszawskiej.

Pracował jako nauczyciel gimnazjalny we Lwowie, w Horodence i Borysławiu. Dyrektor Polskiego Muzeum Szkolnego we Lwowie, kierownik literacki Wydawnictwa Ossolineum, redaktor Encyklopedii Wychowania, członek czynny Towarzystwa Naukowego we Lwowie. Podczas okupacji sowieckiej Lwowa wykładał literaturę staropolską na Uniwersytecie Lwowskim. W czasie okupacji niemieckiej był bibliotekarzem w Ossolineum we Lwowie, brał udział w tajnym nauczaniu. Po wojnie wykładał na Uniwersytecie Lwowskim a po wymuszonym wyjeździe ze Lwowa w 1945 r.- na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zmarł w 1947 r.

1891 – w majątku Popudnia na Kijowszczyźnie urodził się Zygmunt Podhorski – generał Wojska Polskiego, oceniany jako jeden z najlepszych polskich dowódców Kampanii Wrześniowej. Pochodził z rodziny wywodzącej się z kniaziów rosyjskich, osiadłej w Polsce w XVI wieku. Współorganizator, a później dowódca 1 Pułku Ułanów Krechowieckich. Wraz z nim brał udział w odsieczy Lwowa w 1918 r. W składzie Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” dowodzonej przez gen. Kleeberga wziął udział w ostatnich walkach Kampanii Wrześniowej pod Kockiem. Zmarł w 1960 r. w Londynie.

1903 – urodził się Michał Tyszkiewicz – polski ziemianin, dyplomata, autor tekstów piosenek. Mąż Hanki Ordonówny. Wraz z żoną aresztowani w Wilnie przez NKWD i osadzeni na Łubiance. Następnie znalazł się w Armii Andersa, organizował z żoną ewakuację polskich dzieci z ZSRR, m.in. do Indii. Zmarł w 1974 r.

1921 – w Berezowicy Małej na Podolu urodził się Mieczysław Albert Krąpiec – polski zakonnik, wieloletni rektor KUL-u. Zmarł w 2008 r.

1924 – do Nowogródka przybył z 3-dniową wizytą Prezydent Rzeczypospolitej Stanisław Wojciechowski. Wcześniej gościł tu Marszałek Józef Piłsudski, a we wrześniu 1929 r. – Prezydent Ignacy Mościcki.

1926 – w Paryżu został zastrzelony Semen Petlura – ukraiński polityk socjaldemokratyczny i narodowy, naczelny dowódca wojsk Ukraińskiej Republiki Ludowej, pisarz, dziennikarz i publicysta pochodzący z rodziny o tradycjach kozackich.

W latach 1919-1920 był prezesem Dyrektoriatu Ukraińskiej Republiki Ludowej. Doszedł do porozumienia z rządem polskim uznając prawa państwa polskiego do Lwowa i Małopolski Wschodniej (Zachodniej Ukrainy).

Polska ze swej strony uznała jego rząd. Podpisano również konwencję wojskową i wspólnie wyprawiono się na Kijów w 1920 r. Po wycofaniu międzynarodowego uznania dla Ukraińskiej Republiki Ludowej od 1921 r. Petlura przebywał najpierw w Polsce, a następnie – po wymuszonym na Polsce przez dyplomację sowiecką wydaleniu 31 grudnia 1923 – na emigracji w Budapeszcie, Wiedniu i Genewie, wreszcie w Paryżu. Urodzony w 1879 r. w Połtawie.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 25 maja