22 stycznia w Historii Kresów

1863 – wybuchło Powstanie Styczniowe przeciwko Rosji – największe powstanie narodowe w dziejach Polski. W 1200 bitwach i potyczkach zginęło kilkadziesiąt tysięcy polskich powstańców. Cześć ich pamięci.

Wybuch Powstania – w odpowiedzi na nasilający się rosyjski terror i brankę do carskiego wojska – został ogłoszony w manifeście przez Tymczasowy Rząd Narodowy.

Powstanie rozpoczęło się jednak wcześniej niż planowano – nie było więc dobrze przygotowane. Brakowało broni i amunicji, kierownictwo było skłócone, zaś przeciwko sobie Polacy mieli 100-tysięczną armię rosyjską.

Pierwsze walki miały miejsce w Małkini, Stelmachowie, Sokołowie, Łukowie, Białej Podlaskiej, Kodniu, Łomazach, Hrubieszowie, Kraśniku, Szydłowcu, Suchedniowie i Bodzentynie. Kolejnymi dyktatorami Powstania byli Ludwik Mierosławski, Marian Langiewicz i Romuald Traugutt. Przeczytaj o tym polskim bohaterze.

Po klęsce Powstania carat wymordował 1 tys. osób, a 38 tys. skazano na katorgę lub zesłano na Syberię, 10 tys. wyemigrowało, skonfiskowano 1600 majątków szlacheckich.

1883 – urodził się Jerzy Bandrowski – polski pisarz. Był wiceprezesem Polskiego Komitetu Wojennego w Rosji, który zorganizował Dywizję Syberyjską walczącą przeciwko bolszewikom. Po powrocie do Polski mieszkał we Lwowie. Zmarł w 1940 r.

1888 – urodził się Stefan Miler – legionista, pedagog, założyciel ogrodu zoologicznego w Zamościu. W czasie wojny walczył w I Pułku Legionów Polskich na Polesiu. Działał w POW. W 1918 r. brał udział w manifestacji żądającej pozostawienia Chełmszczyzny przy Polsce. Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej. Mimo nacisków, szantażu, aresztowania córki i kilku miesięcy więzienia nie podpisał volkslisty. Działał w konspiracji i w tajnym nauczaniu. Zmarł w 1962 r.

1894 – w Stynawie Wyżnej koło Stryja urodził się Gustaw Cybulski – polski aktor, legionista. Debiutował w 1912 r. na scenie lwowskiej. Członek Związku Strzeleckiego, a następnie POW we Lwowie. Zmarł w 1931 r.

1919 – w Kijowie ogłoszono Akt Zjednoczenia Ukrainy.

1920 – Antoni Petrykiewicz, 13-letni obrońca Lwowa, został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, zostając jego najmłodszym kawalerem tego orderu w historii.

1934 – w Wilnie urodził się Marek Petrusewicz – polski pływak, wicemistrz Europy. Pierwszy polski rekordzista świata w pływaniu na 100 m stylem klasycznym. Zmarł w 1992 r.

1938 – zmarł Gabriel Czechowicz – polski ekonomista i prawnik, polityk, minister skarbu Rzeczypospolitej Polskiej. Jedyny polski polityk okresu międzywojennego postawiony przed Trybunałem Stanu. W roku 1919 r. pracował w Wydziale Skarbowym Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich. Urodzony w 1876 r. koło Mińska.

1940 – w Wilnie urodził się Tadeusz Kwiatkowski-Cugow – polski poeta, prozaik, eseista i satyryk. Zmarł w 2008 r.

1948 – zmarł Jerzy Kowalski – polski filolog klasyczny, pisarz, profesor Uniwersytetu Lwowskiego i Wrocławskiego. Początek II wojny światowej spędził we Lwowie, prowadząc z żoną i profesorem Jerzym Manteufflem herbaciarnię. Urodzony w 1893 r.

2009 – zmarł Stanisław Karolkiewicz – polski generał, konspirator WiN-u, współzałożyciel i prezes Światowego Związku Żołnierzy AK, uczestnik operacji „Ostra Brama”.

Urodzony w 1918 r. Walczył w Kampanii Wrześniowej 1939 r., potem na Podlasiu w antysowieckiej partyzantce. Ujęty przez NKWD był więziony w Białymstoku i w Twierdzy Brześć. Odzyskał wolność po ataku Niemiec na ZSRR w 1941 r. Do stycznia 1944 r. służył w oddziale Uderzeniowych Batalionów Kadrowych na terenach nad Niemnem, potem brał udział w Operacji Wileńskiej AK.

Po zajęciu Wileńszczyzny i Nowogródczyzny przez Sowietów wrócił ze swoimi żołnierzami na Podlasie, potem kierował komórką kontrwywiadowczą organizacji Wolność i Niezawisłość w Warszawie. Aresztowany przez UB w 1946 r. był poddany brutalnemu śledztwu w więzieniu mokotowskim. Na wolność wyszedł w 1954 r.

W 1986 r. utworzył i kierował Fundacją Ochrony Zabytków upamiętniającej miejsca walki partyzanckiej, opiekującej się grobami poległych żołnierzy konspiracji i zabezpieczającej ślady polskiej kultury na Kresach Wschodnich. W 1989 r. był współzałożycielem Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, w latach 1995-2005 – prezesem Zarządu Okręgu Nowogródek tej organizacji z siedzibą w Warszawie, od 1996 r. – Prezes Związku. Od 1988 r. – członek Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

W maju 2006 r. awansowany przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego do stopnia generała brygady. Pochowany z honorami wojskowymi warszawskich Powązkach.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 22 stycznia