8 lutego w Historii Kresów

1951 – w więzieniu na warszawskim Mokotowie został rozstrzelany major Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka” – legendarny dowódca 5 Wileńskiej Brygady AK zwanej też „Brygadą Śmierci”.

Ten najbardziej chyba znany z Żołnierzy Wyklętych urodził się w 1910 r. w Stryju jako najmłodszy syn Karola Szendzielarza i Eufrozyny z Osieckich. Początkowo uczył się w gimnazjum we Lwowie, a potem w Stryju. W okresie międzywojennym był zawodowym wojskowym.  W Kampanii Wrześniowej 1939 r. walczył jako dowódca 2 szwadronu w 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich w składzie Wileńskiej Brygady Kawalerii pod dowództwem pułkownika Konstantego Druckiego-Lubeckiego, a potem w Nowogródzkiej Brygadzie Kawalerii.

Dostał się do niewoli niemieckiej, z której zbiegł, przedostał się do Lwowa, a następnie do Wilna, gdzie rozpoczął działalność konspiracyjną. Przez pewien czas przebywał w majątku żony w Szejkunach. Pseudonim „Łupaszko” przyjął po słynnym Jerzym Dąbrowskim – bohaterze walk z bolszewikami w latach 1919-1920.

Walki 5 Brygady Wileńskiej AK zostały dość szczegółowo opisane, przypomnijmy więc tylko, że operowała ona na północny – wschód od Wilna. Walczyła zarówno z Niemcami jak i z ich litewskimi sojusznikami oraz z partyzantką sowiecką. Decyzją „Łupaszki” jego oddziały nie wzięły udziału w operacji „Ostra Brama”. „Niech mnie historia osądzi, ale nie chcę, żeby kiedykolwiek nasi żołnierze byli wieszani na murach i bramach Wilna” – oświadczył wtedy major Szendzielarz. Dzięki temu jego podkomendni uniknęli podstępnego aresztowania przez Rosjan i kontynuowali walkę z Armią Czerwoną i polską bezpieką na Pomorzu i Białostocczyźnie.

„Łupaszka” został aresztowany przez UB 30 czerwca 1948 r. w Osielcu pod Jordanowem. Na procesie nie zaprzeczał i nie prosił o łaskę. Sędzia Mieczysław Widaj skazał go na karę śmierci. Wraz z nim stracono trzech oficerów Okręgu Wileńskiego AK – podpułkownika A.Olechnowicza, kapitana Henryka Borowskiego „Trzmiela” i podporucznika Lucjana Minkiewicza „Wiktora”.

Poległo też wielu innych żołnierzy „Łupaszki”, wśród nich: ppor. Z. Badocha „Żelazny” – zginął w Czerninie koło Sztumu w 1946 r., ppor. H.Wieliczko „Lufa” – zamordowany przez UB na zamku w Lublinie w 1949 r., sanitariuszka Danuta Siedzikówna „Inka” – zamordowana przez UB w Gdańsku w 1946 r., ppor. Feliks Selmanowicz „Zagończyk” – zamordowany przez UB w Gdańsku w 1946 r., kpr. Henryk Wojczyński „Mercedes” – zmarł z odniesionych ran w 1946 r. w Jełguniu.

1649 – powstanie Chmielnickiego: rozpoczęła się bitwa pod Murażnowicami zakończona następnego dnia zwycięstwem wojsk litewskich nad Kozakami.

1813 – w Dubnie na Wołyniu zmarł Tadeusz Czacki – polski działacz oświatowy i gospodarczy, pedagog, historyk, bibliofil, numizmatyk, członek Komisji Edukacji Narodowej, współtwórca Konstytucji 3 Maja, współzałożyciel warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, twórca Biblioteki Poryckiej liczącej 1558 rękopisów, ponad 8500 tomów dzieł polskich, 3-4 tys. obcych i ok. 20 tys. broszur.

Był głównym organizatorem Liceum Krzemienieckiego zwanego Atenami Wołyńskimi. Zapoczątkował opracowanie dokładnej hydrograficznej mapy Polski i Litwy. W 1803 r. w związku z przyznaniem autonomii szkolnictwu polskiemu na Litwie i Rusi Czacki został mianowany wizytatorem szkół guberni wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej. Urodzony w 1765 r. w Porycku na Wołyniu.

1863 – Powstanie Styczniowe: klęska powstańców w bitwie pod Słupczą.

1884 – w majątku Wymno na Witebszczyźnie urodził się Wacław Okulicz-Kozaryn – polski zapaśnik. Zmarł w 1974 r.

1889 – urodziła się Zofia Kernowa – polska prozaiczka i publicystka, działaczka niepodległościowa. W czasie I wojny światowej pracowała w wywiadzie Legionów Polskich, należała do Polskiej Organizacji Wojskowej, była zwiadowczynią Drużyn Strzeleckich dostarczającą patrolom Józefa Piłsudskiego informacji o ruchach wojsk rosyjskich. Zmarła w 1971 r.

1897 – urodził się Stanisław Milski – polski aktor występujący na scenach m.in. Wilna i Lwowa. W 1945 r. razem z całym zespołem teatru wileńskiego przeniósł się do Torunia, gdzie był aktorem i reżyserem Teatru Ziemi Pomorskiej. Zmarł w 1972 r.

1904 – w Dyneburgu urodził się Jan Safarewicz – polski językoznawca, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Nauk. Uczył się w Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie, po jego ukończeniu w 1922 r. podjął studia z językoznawstwa i filologii klasycznej na Uniwersytecie Wileńskim, gdzie zrobił doktorat. Zmarł w 1992 r.

1919 – dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego została utworzona Pocztowa Kasa Oszczędności. W 1950 r. przemianowana na Powszechną Kasę Oszczędności. Obecnie PKO BP SA.

1940 – w Wilnie urodził się Bohdan Paczyński – najwybitniejszy polski astronom XX wieku i jeden z najwybitniejszych astrofizyków na świecie. W swoich badaniach zajmował się głównie teorią ewolucji gwiazd, dysków akrecyjnych, mikrosoczewkowania grawitacyjnego oraz rozbłyskami gamma. Zmarł w 2007 r.

1995 – zmarł Józef Maria Bocheński – polski logik, filozof. Po ukończeniu gimnazjum we Lwowie w 1920 r. jako ochotnik brał udział w wojnie polsko – bolszewickiej walcząc w 8 Pułku Ułanów. Studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Urodzony w 1902 r.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 8 lutego