17 września w Historii Kresów

1939 – IV rozbiór Polski. Wojska sowieckie, łamiąc pakt o nieagresji, w uzgodnieniu z Hitlerem najechały Polskę, zajmując Kresy Wschodnie, mordując polskich żołnierzy i cywilów.

Ten dzień, poprzedzony Paktem Ribbentrop-Mołotow, przesądził o losach naszego kraju na dziesięciolecia, ostatecznie pozbawiając Polskę szans na stawienie czoła trwającej od 1 września agresji niemieckiej. Sowieci odebrali nam 200 tys. km kw. terytorium – 51% obszaru całej Polski, z 13 mln mieszkańców, z których połowę stanowili Polacy. Utraciliśmy wielkie miasta, które były od stuleci polskie – Lwów, Wilno, Grodno, wraz z ich potencjałem naukowym, gospodarczyym i kulturalnym.

W sytuacji kiedy główne polskie siły walczyły z Niemcami na zachodzie kraju, nieliczne i słabo uzbrojone polskie oddziały na Kresach, głównie jednostki rezerwowe i oddziały Korpusu Ochrony Pogranicza, nie były w stanie przeciwstawić się miażdżącej przewadze liczebnej sowietów. Mieliśmy na Wschodzie niecałe 200 tys. żołnierzy, w większości słabo lub wcale nie wyszkolonych, 40 czołgów, 131 samolotów i 740 dział. Nacierająca armia sowiecka liczyła 750 tys. żołnierzy, 4700 czołgów, 3300 samolotów i 3300 dział. Proporcje w czołgach wynosiły więc prawie 1:120, a w samolotach 1:25.

Mimo to Polacy stawili heroiczny opór. W dniach 18-19 września miała miejsce obrona Wilna przed sowietami, 20-22 września bohatersko broniło się Grodno, gdzie niewielki polski garnizon, wspierany przez harcerzy i młodzież, butelkami z benzyną i ogniem działek zniszczył kilkadziesiąt sowieckich czołgów. Rosjanie używali tam polskich, cywilów, jeńców i dzieci, jako żywych tarcz, przywiązując ich do nacierających czołgów. Wziętych do niewoli obrońców rozstrzeliwano na miejscu lub wleczono po bruku za czołgami.

Również jednostki Korpusu Ochrony Pogranicza, Brygada Rezerwowa Kawalerii Wołkowysk i Samodzielna Grupa Operacyjna Polesie stoczyły z sowietami serię bitew, opóźniając sowiecki marsz. W dniach 17-20 września trwała obrona przez KOP Rejonu Umocnionego Sarny. W dniach 28-30 września jednostki KOP gen. Wilhelma Orlika-Rückemanna rozbiły 52 Dywizję Strzelecką Armii Czerwonej pod Szackiem. 1 października stoczyły z Rosjanami kolejną bitwę – pod Wytycznem. W walkach z sowietami poległo ok. 5 tys. polskich żołnierzy, a 10 tys. zostało rannych.

Na zajętych terenach sowieci wymordowali już w pierwszych dniach agresji 2,5 tys. polskich jeńców – żołnierzy i policjantów oraz kilkuset cywilów. Radzieccy dowódcy wzywali też ludność cywilną do mordowania Polaków. Największe zbrodnie armia sowiecka popełniła w Rohatynie, Grodnie, koło Wilna, w Nowogródku, Sarnach, Tarnopolu, Wołkowysku, Oszmianie, Świsłoczy, Mołodecznie, Kosowie Poleskim, Chodorowie, Złoczowie i Stryju, a także koło Sarn, gdzie rozstrzelano całą wziętą do niewoli kompanię KOP i w Niemirówku w Chełmskiem, gdzie wymordowano oddział podchorążych.

Po kapitulacji Lwowa – pomimo sowieckiej obietnicy umożliwienia polskim żołnierzom bezpiecznego wymarszu do Rumunii – obrońców miasta aresztowano. Oficerowie trafili do obozu w Starobielsku, a następnie zostali wymordowani przez NKWD w Charkowie. Lwowscy policjanci zostali wymordowani ogniem karabinów maszynowych na szosie na Winniki.

Łącznie Armia Czerwona wzięła do niewoli 250 tys. polskich żołnierzy, w tym 18 tys. oficerów. Na Kresach rozpoczął się mroczny okres sowieckiego ludobójstwa, który miał kosztować życie milionów ludzi, okres Katynia i wielosettysięcznych wywózek na Sybir, okres grabieży polskiego majątku, gospodarki i dóbr kultury, okres odbierania ziemi i przymusowej kolektywizacji, okres głodu, biedy, ateizacji i rusyfikacji. Mieszkańcom Kresów przymusowo narzucono sowieckie obywatelstwo, a w wyniku wymiany złotówek na bezwartościowe sowieckie ruble, stracili oni także oszczędności całego swojego życia.

Nic więc dziwnego, że po blisko dwóch latach sowieckiej okupacji ludność Kresów witała w czerwcu 1941 r. wkraczający niemiecki Wehrmacht niemal jak wyzwolicieli.

1794 – Insurekcja Kościuszkowska: zwycięstwo Rosjan w bitwie pod Krupczycami.

1863 – zmarł Józef Korzeniowski – polski poeta, powieściopisarz, nowelista i dramaturg. Uważany za czołowego twórcę dramatu romantycznego, najwybitniejszego przedstawiciela powieści biedermeierowskiej oraz mistrza narracji. Uczeń, a później profesor Liceum Krzemienieckiego. Od 1829 r. należał do Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W latach 1833-38 wykładał filologię klasyczną na Uniwersytecie Kijowskim, w latach 1838-46 był dyrektorem gimnazjum w Charkowie. Urodzony w 1797 r.

1889 – urodził się Tadeusz Hołówko – polski polityk, publicysta, wiceprezes BBWR, działacz ruchu prometejskiego. Bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego, współorganizator Polskiej Organizacji Wojskowej, działacz Stronnictwa Niezawisłości Narodowej i Polskiej Partii Socjalistycznej. Zwolennik porozumienia polsko – ukraińskiego i dialogu z ukraińskimi siłami narodowymi. Zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich z OUN w Truskawcu w 1931 r.

1895 – zmarł Zygmunt Szczęsny Feliński – polski święty Kościoła katolickiego. W latach 1862–83 arcybiskup warszawski, profesor Akademii Duchownej w Petersburgu. Wychowywał się na Wołyniu i Podolu. Studia teologiczne rozpoczął w seminarium duchownym w Żytomierzu. Urodzony w 1822 r. w Wojutynie pod Łuckiem.

1914 – I wojna światowa: wojska rosyjskie rozpoczęły pierwsze oblężenie twierdzy Przemyśl.

1920 – w Wołkowysku urodził się Janusz Brochwicz-Lewiński – polski żołnierz AK, generał brygady, uczestnik Powstania Warszawskiego, legendarny dowódca obrony Pałacyku Michla. Służbę wojskową rozpoczynał w 1939 r. w Grodnie.

1924 – utworzono Korpus Ochrony Pogranicza.

1939 – zmarł Stanisław Siedlecki – polski polityk, działacz społeczny. W gimnazjum w Złotopolu stworzył organizację patriotyczno – rewolucyjną. Ukończył Politechnikę Lwowską. Był współtwórcą tajnej organizacji Promień, współredagował od 1898 r. miesięcznik „Promień” (we Lwowie i Krakowie). Bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego. Jeden z czołowych działaczy ruchu prometejskiego. We wrześniu 1939 r.wraz z agendami państwowymi przedostał się na Wołyń. W obliczu agresji sowieckiej – prawdopodobnie 17 września 1939 – popełnił samobójstwo. Urodzony w 1877 r. we wsi Simie w guberni włodzimierskiej.

1995 – w Warszawie odsłonięto pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie.

2007 – premiera filmu „Katyń” Andrzeja Wajdy.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 17 września