18 września w Historii Kresów

18 września 2013

1939 –  na wieść o wkroczeniu sowietów do Polski w Jeziorach na Polesiu popełnił samobójstwo Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) – wybitny malarz, pisarz, dramaturg i filozof.

Przypomnijmy, że Witkacy był synem malarza, pisarza i architekta Stanisława Witkiewicza herbu Nieczuja oraz Marii z Pietrzkiewiczów herbu Ostoja. Twórczość Witkacego została wielokrotnie opisana, przypomnimy więc tylko jego związki ze Wschodem i Kresami. Ojciec Witkacego był związany z Poszawszem na Żmudzi i z majątkiem w Urdominie (obecnie na Litwie), Witkacy urodził się jednak w Warszawie.

W młodym wieku Witkacy zaciągnął się do armii carskiej, służył w Pułku Pawłowskim w Petersburgu. W 1915 r. trafił na front w okolicach Wilejki, walczył na terenie dzisiejszej Białorusi, a potem nad rzeką Stochód na Ukrainie. Pod Witoneżem został ranny i przez dłuższy czas leżał na polu bitwy bez pomocy lekarskiej. Potem w Moskwie był świadkiem wybuchu rewolucji bolszewickiej. W czerwcu 1918 r. wrócił z ogarniętej wojna domową Rosji do Zakopanego. Potęgę ślepego tłumu kierowanego przez zręcznych demagogów Witkacy pokazał potem w swoich powieściach i dramatach.

Śmierć Witkacego w Jeziorach jest owiana mgłą tajemnicy. Jedyny świadek tych zdarzeń – jego partnerka Czesława Oknińska często zmieniała szczegóły wspomnień. Nie widziała ani momentu samobójstwa, ani zwłok artysty. Nałożyła się na to nieudana ekshumacja z 1988 r., w wyniku której do Polski przywieziono zamiast Witkacego i pochowano w Zakopanem szczątki przypadkowej osoby.

Z kolei reżyser Jacek Koprowicz przedstawił hipotezę o upozorowanym przez Witkacego samobójstwie – w rzeczywistości miał się on jakoby ukrywać do 1969 r. w Łodzi. W 1989 r. na cmentarz do Wielkich Jezior dotarł Włodzimierz Ziemlański – świadek pogrzebu Witkacego z 1939 r., ponownie oznaczając jego mogiłę.

1773 – delegacja Sejmu Rozbiorowego podpisała traktaty podziałowe z przedstawicielami trzech mocarstw. Przyczytaj więcej o I rozbiorze Polski.

1794 – Insurekcja Kościuszkowska: Rada Najwyższa Narodowa postanowiła zamienić pospolite ruszenie włościan na pobór 1 rekruta z 10 domów i 1 konia jezdnego z 50 domów.

1799 – urodził się Wacław Zaleski – polski poeta, badacz folkloru. Wykładowca Uniwersytetu Lwowskiego z zakresu geometrii praktycznej. W 1833 roku wydał we Lwowie „Pieśni polskie i ruskie ludu galicyjskiego”. Zmarł w 1849 r. Pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

1807 – w Wilnie zmarł Franciszek Smuglewicz – polski malarz i rysownik. Urodzony w 1745 r. Mieszkał w Wilnie. Kierował nowo powstałą w 1797 r. Katedrą Rysunku i Malarstwa na Uniwersytecie Wileńskim. Był to początek tzw. „szkoły wileńskiej” w malarstwie. W latach 1800-1801 na zaproszenie cara Pawła I przebywał w Sankt Petersburgu, gdzie wykonał dekorację malarską Zamku Michajłowskiego. Wspólnie z bratem Antonim namalował freski w pałacach w Dobrzycy, Śmiełowie i Lubostroniu, a także w 1803 r. fresk w sali biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego przedstawiający dwanaście postaci antycznych. Pochowany na wileńskim Cmentarzu na Rossie.

1861 – zmarł Antoni Gorecki – polski poeta, satyryk i bajkopisarz, powstaniec listopadowy i uczestnik wojen napoleońskich. Kształcił się na wydziale literatury Uniwersytetu Wileńskiego. Członek Towarzystwa Szubrawców. Przyjaźnił się z Lelewelem i Mickiewiczem. Urodzony w 1787 r. w Wilnie.

1899 – zmarł hrabia Włodzimierz Dzieduszycki herbu Sas – przyrodnik, działacz kulturalny, mecenas nauki, folklorysta oraz polityk. W 1847 r. sprowadził z Poturzycy do Lwowa słynną Bibliotekę Poturzycko – Zarzecką wraz z cennym zbiorem obrazów, wzbogacając ją nowymi zakupami książek oraz obrazami pędzla swoich przyjaciół – Juliusza Kossaka, Franciszka Tepy i arcydziełami Artura Grottgera. W 1894 r. otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Lwowskiego. Urodzony w 1825 r.

1910 – na Wołyniu urodził się Mieczysław Pruszyński – major, nawigator Polskich Sił Powietrznych na Zachodzie, pisarz i publicysta, mecenas polskiej kultury. Zmarł w 2005 r.

1919 – urodził się Jan Krasicki – polski działacz komunistyczny, agitator stalinowski, funkcjonariusz Komsomołu we Lwowie, następnie członek grup dywersyjnych, Polskiej Partii Robotniczej i Gwardii Ludowej, formalnie ogłoszony przewodniczącym Związku Walki Młodych. W okresie skierowanych w polską ludność sowieckich masowych deportacji i terroru współpracował z sowieckim aparatem represji – brał udział w przeprowadzaniu deportacji i układaniu list osób przeznaczonych do wywózki. Między 15 a 20 października 1939 r. wystąpił w roli prowokatora podczas zorganizowanego przez NKWD mordu na grupie polskich studentów Politechniki Lwowskiej. Zginął w Warszawie w 1943 r.

1939 – na wieść o wkroczeniu Armii Czerwonej na Kresy, w miasteczku Skidel pod Grodnem wybuchły przestępcze zamieszki kierowane przez komunistów. Przybyły oddział Wojska Polskiego stłumił bandycką rewoltę.

1939 – w nocy z 17 na 18 września banda Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów zabiła w Sławentynie w woj. tarnopolskim od 50 do 85 Polaków.

1939 – z ran odniesionych w walce zmarł Franciszek Wład – polski generał, dowódca 25 i 14 Dywizji Piechoty. Zesłaniec syberyjski. Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej i Kampanii Wrześniowej. Urodzony w 1888 r. w Otyni w woj. stanisławowskim.

1939 – pierwszy dzień polskiej obrony Wilna przed wkraczającymi sowietami. Przeczytaj więcej o Obronie Wilna w 1939 r.

1939 – internowany przez władze estońskie polski okręt podwodny ORP „Orzeł” uciekł z portu w Tallinnie.

1941 – w Krupkach na terenie obecnej Białorusi Niemcy wymordowali około 1000 Żydów.

2009 – zmarła Barbara Skarga – polska profesor filozofii. Studiowała filozofię na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Była łączniczką w AK. W 1944 r. aresztowana przez Rosjan i skazana na 10 lat obozu pracy. Urodzona w 1919 r.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 18 września