19 lipca w Historii Kresów

1855 – w Kochaczynie pod Orszą zmarł Tomasz Zan – polski poeta i przyrodnik, współzałożyciel Towarzystwa Filomatów, Związku Promienistych, prezes Zgromadzenia Filaretów.

Urodził się w 1796 r. w Miasocie koło Mołodeczna. Jego dziadek był burmistrzem Radoszkowicz. Przez 5 lat Tomasz Zan uczył się w gimnazjum w Mińsku, potem w Mołodecznie, a od 1815 r. na wydziale matematyczno – fizycznym Uniwersytetu Wileńskiego. Podczas egzaminów wstępnych poznał Adama Mickiewicza. Jako poeta Zan znany jest z jambów, ballad (m.in. „Cyganka”), sielanek, elegii (m.in. „Pożegnanie”) i utworów satyrycznych. Podobno to właśnie pod jego wpływem Mickiewicz porzucił styl klasycystyczny w swojej twórczości.

Poza Filomatami, Promienistymi i Filaretami Tomasz Zan był także związany z  Towarzystwem Szubrawców i z wileńską lożą „Szkoła Sokratesa”. Za działalność w tych grupach został przez władze carskie skazany na rok ciężkiego więzienia w Orenburgu, a potem na zesłanie, na którym przebywał do 1837 r. W międzyczasie prowadził badania meteorologiczne, a w Orenburgu założył z Aleksandrem Chodźką muzeum historyczno – przyrodnicze. W 1831 r. na zlecenie władz zorganizował wyprawę naukową w stepy Kirgistanu i na Ural, odkrywając m.in. uralskie pola złotonośne. W 1841 r. wrócił do Wilna, gdzie otrzymał posadę w Głównym Urzędzie Korpusu Inżynierów Górniczych.

Tomasz Zan został pochowany w Smolanach niedaleko Orszy. Jego wnuczką była Kazimiera Iłłakowiczówna, a prawnukami – działaczka społeczna i słynna autorka wspomnień Helena Stankiewicz – „pani na Berżenikach” oraz Tomasz Zan – konspirator i żołnierz AK.

1794 – Insurekcja Wileńska: Rosjanie rozpoczęli szturm na bronione przez Polaków Wilno. Siły polskie liczyły ok. 500 żołnierzy i 1500 słabo uzbrojonych gwardzistów miejskich. Siły rosyjskie gen. Bohdana Knorringa wynosiły 8 tys. żołnierzy i kilkanaście armat. W czasie dwudniowych niezwykle zaciekłych i heroicznych walk, m.in. w obronie Ostrej Bramy, Polacy zadali wojskom rosyjskim ciężkie straty i obronili miasto.

Przytoczmy tylko jedno z dramatycznych wydarzeń w czasie obrony Wilna. Rosyjski pułkownik Michaił Diejew na czele kozaków zbliżył się ku Ostrej Bramie, gdzie nie pozostało już w ogóle żadnych obrońców. Gdy z triumfem w nią wjeżdżał, nagle padł strzał z okna kaplicy Pociejowskiej i zranił śmiertelnie Diejewa. Kozacy odstąpili w nieładzie. Podobno rosyjskiego dowódcę zabił braciszek z zakonu karmelitów bosych, ks. Celica. Według innej wersji, Diejewa zabił strzał z armaty. Taką też wersję zdarzeń pozostawił nam Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu”:

Jak nie wierzono w Wilnie ubogiej kobiecie,

Która, stojąc na świętej Ostrej Bramy szczycie,

Widziała, jako Dejów, moskiewski jenerał,

Wchodząc z pułkiem kozaków, już bramę otwierał –

I jak jeden mieszczanin, zwany Czarnobacki

Zabił Dejowa i zniósł cały pułk kozacki.

 

Przeczytaj artykuł o wybuchu Insurekcji Wileńskiej.

1863 – we Lwowie została podpisana Concordia – umowa pomiędzy biskupami rzymskokatolickimi a grekokatolickimi. Regulowała ona sporne sprawy pomiędzy obydwoma obrządkami, których nie wyjaśniało dotychczasowe prawo kościelne.

1894 – we Lwowie urodził się Jerzy Pajączkowski-Dydyński – polski wojskowy, pułkownik Wojska Polskiego. Studiował na Uniwersytecie Lwowskim. Jeden z najstarszych ludzi. Zmarł w 2005 r.

1934 – w Wilnie urodził się Janusz Christa – polski rysownik, autor komiksów, m.in. serii „Kajko i Kokosz”. Zmarł w 2008 r.

1939 – urodził się Bohdan Cywiński – polski publicysta, historyk idei, działacz społeczny, profesor na Wydziale Nauk Historycznych i Społecznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz Uniwersytetu Wileńskiego. Współtwórca m.in. Uniwersytetu Latającego (1977), Towarzystwa Kursów Naukowych (1978). Jeden z inicjatorów powstania „Solidarności”. Autor m.in. książki „Rodowody niepokornych” (1971) ukazującej postawy ideowe inteligencji wobec zaboru rosyjskiego na przełomie XIX i XX wieku.

1942 – zakończono ewakuację Armii gen. Andersa ze Związku Sowieckiego na Bliski Wschód.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 19 lipca