22 czerwca w Historii Kresów

22 czerwca 2013

1941 – na skutek niemieckiego bombardowania w Muzeum Adama Mickiewicza w Nowogródku spłonęły unikalne pamiątki, m.in. fotel i notatki poety.

Przypomnijmy pokrótce historię tego dworu, nad którym – co nie ulega wątpliwości – wisi jakieś „pożarowe przekleństwo”. Plac pod jego budowę kupił w 1803 r. za 50 rubli ojciec Adama Mickiewicza – Mikołaj. Wcześniej stał tu dom burmistrza Nowogródka, jednak posiadłość spłonęła w 1751 r.

Również pierwszy drewniany dom Mickiewiczów nie postał długo – spłonął na przełomie lat 1806–1807. Wtedy Mickiewicz zdecydował się na budowę dworu murowanego – był to pierwszy taki dom w Nowogródku, gdzie murowane były dotychczas tylko kościoły i klasztor.

Po śmierci rodziców poety dom przejął jego brat – Franciszek, jednak za jego udział w Powstaniu Listopadowym władze carskie skonfiskowały dworek i wystawiły na sprzedaż. Przechodził z rąk do rąk i – jakżeby inaczej – dwukrotnie płonął w latach 1863 i 1883.

Podczas kolejnych wojen kwaterowali tu żołnierze niemieccy, polscy i bolszewiccy. Co ciekawe, to właśnie bolszewicy – podczas swojej krótkiej okupacji Nowogródka – pierwsi wpadli na pomysł zrobienia tu Muzeum Mickiewicza, ale nie zdążyli, wymieceni przez polską ofensywę 1920 r.

W okresie międzywojennym ówcześni właściciele dopiero w 1937 r. zgodzili się odsprzedać dom na cele muzealne i 11 września 1938 r. muzeum zostało otwarte. Dyrektorował mu Władysław Laroj. Co ciekawe, działało nadal w czasie I okupacji sowieckiej.

Niestety, w 1941 r. w dom trafiła bomba, wiele pamiątek spłonęło, a wiele kolejnych wywieziono do Polski w 1945 r. Zachował się jednak model pomnika Mickiewicza dłuta Antoine’a Bourdelle’a. W 1955 r. władze sowieckie odbudowały dom, jednak stała ekspozycja działała dopiero od roku 1971.

W latach 1989–1990 polska firma Budimex przeprowadziła rekonstrukcję dworku Mickiewiczów, odtwarzając również oficynę, studnię, altanę i budynki gospodarcze, a wkrótce warszawskie Muzeum Literatury wypożyczyło stronie białoruskiej na 9 lat 152 eksponaty. Obecnie muzeum odwiedza co roku 20 tys. turystów, wycieczki oprowadzane są także w języku polskim.

Polecamy także wspomnienia Zofii Boradyn – „Mój Nowogródek”.

1825 – urodził się hrabia Włodzimierz Dzieduszycki herbu Sas – przyrodnik, działacz kulturalny, mecenas nauki, folklorysta, polityk. W 1847 r. sprowadził z Poturzycy do Lwowa słynną Bibliotekę Poturzycko – Zarzecką wraz z cennym zbiorem obrazów, wzbogacając ją nowymi zakupami książek oraz obrazami pędzla swoich przyjaciół – Juliusza Kossaka, Franciszka Tepy, a przede wszystkim arcydziełami Artura Grottgera. W 1894 r. otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Lwowskiego. Zmarł w 1899 r.

1897 – w Jaśle urodził się Henryk Dobrzański „Hubal” – legendarny major kawalerii Wojska Polskiego, sportowiec, „zagończyk”, jeden z pierwszych dowódców partyzanckich w czasie II wojny światowej. Uczestnik wojny polsko-ukraińskiej w 1918 r., dowódca plutonu kawalerii podczas walk o Lwów. W latach 1919–1921 brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej.

W czasie wojny obronnej 1939 r. brał udział w obronie Grodna przed wkraczającą ze wschodu Armią Czerwoną. Zginął 30 kwietnia 1940 r. w czasie potyczki z Wehrmachtem w okolicach Anielina koło wsi Studzianna. Niemcy zmasakrowali jego ciało i wystawili je na widok publiczny. Obecnie zbierane są materiały w celu odnalezienia miejsca pochówku „Hubala”. Zobacz artykuł o Henryku Dobrzańskim „Hubalu”.

1926 – w Nowej Wilejce urodził się Tadeusz Konwicki – polski pisarz, reżyser filmowy, żołnierz AK. Na przełomie lat 40 i 50 był jednym z głównych literatów i publicystów socrealistycznych. W 1966 r. wyrzucony z PZPR. Temat jego powieści zbudowany jest na wspomnieniach dotyczących przedwojennego dzieciństwa spędzonego na Wileńszczyźnie (Kolonia Wileńska) oraz przeżyć wojennych.

1929 – w Drohobyczu urodził się Adam Zieliński – polski prozaik, politolog i publicysta. Zmarł w 2010 r.

1935 – zmarł Szymon Askenazy – polski historyk, profesor Uniwersytetu Lwowskiego. Twórca lwowskiej szkoły historycznej nazywanej też szkołą Askenazego, bliski poglądom obozu legionowo – piłsudczykowskiego. Urodzony w 1866 r.

1940 – we Lwowie urodził się Artur Olech – polski bokser, dwukrotny wicemistrz olimpijski. Zmarł w 2010 r.

2003 – zmarł Wasil Bykau – uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy współczesnej literatury białoruskiej. Był kandydatem do literackiej Nagrody Nobla. Po objęciu władzy przez Aleksandra Łukaszenkę ze względu na swą twórczość stał się na Białorusi persona non grata, wobec czego w 1997 r. wyemigrował, najpierw do Finlandii, potem do Niemiec. Na Białoruś wrócił krótko przed swoją śmiercią w 2003 r.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 22 czerwca