Gross Gandern und Klein Gandern

(Heimat im Sternberger Land)

Książka jest w j. niemieckim, opisuje Gądków Wielki i Gądków Mały na Ziemi Lubuskiej – Ziemia Torzymska. Autorzy: Heinz Materne i Hans Gerlach pochodzą z Gross Gandern (Gądków Wielki).

Mówi się, że Niemcy mają większy sentyment do „Heimatu” niż do „Vaterlandu”, i książka jest chyba dobrym tego przykładem.

Współcześnie Gądków Wielki i Gądków Mały (Gross i Klein Gandern), zamieszkują Polacy z Kresów, dlatego poznanie dziejów miejscowości ma dla nich znaczenie, ponieważ utracili swoje rodzinne strony i swoje Ojczyzny!

Historia Gross Gandern sięga XIII wieku, wg dokumentów w 1250 r., Ziemię Lubuską przejął od Piastów Śląskich biskup Magdeburga – Sternberg! (1)

Pod datą 1350 r., jest mowa o Zakonie Joannitów, którzy od p. von Klepziga, zakupili w miejscowości bydło.

W rozdziale o najdawniejszej – archeologicznej przeszłości, autorzy powołują się na pracę: „Die altere Bronzezeit in der Mark Brandenburg, Berlin, Leipzig 1935 i stwierdzają, że „Lausitzer Kultur” – Kultura Łużycka była pochodzenia germańskiego – Biskupin ! Wydaje się, że niemieckie opracowanie archeologiczne niosło ówczesnego ducha, i stąd takie stwierdzenie.

W rozdziale „geograficzno – historycznym” – „Das grosse Dorf im Pleisketal im Blick auf Natur und Geschichte“, opisali ukształtowanie terenu – wody i bagna (7%), lasy (54%), łąki (6%) i pola (27%).

Duże trudności sprawiło wyjaśnienie genezy nazwy „Gandern”, „Gandir”, „Gandyr”. Nazwa ulegała etymologicznej ewolucji, ale dopiero od 1820 r., możemy mówić o „Gross Gandern”.

Nie ulega wątpliwości, że nazwa jest słowiańska – pierwotnie był Gandikow, który jest wymieniony w Codexie Diplomaticus Brandenburgensis.(2)

Książka dostarcza wiedzy nt. historycznych właścicieli miejscowości i okolic: książąt Hohenzollern – Sigmaringen, von Lossow, von Winnig, von Oppen, Perponer Sedlnizky, kpt. Hansa Kreuslera, Zickermanna i Philippa Harlosa (1945 r.)

Interesujący jest wykaz mieszkańców Gross Gandern, którzy zginęli podczas II wojny światowej: – żołnierze polegli, – żołnierze zaginieni, – cywile rozstrzelani przez Rosjan, – cywile wywiezieni do Rosji, – zaginieni podczas „marszu na Wschód”, – zaginieni podczas „marszu na Zachód”. Wymienia się wszystkich z imienia i nazwiska!

Wydaje się, że autorzy mogli zamieścić nazwisko Joachima Karscha, który chociaż nie był miejscowym, jednak w Gross Gandern kilka lat mieszkał, miał swoje atelier, tworzył rzeźby i szkicował obrazy.

W rozdziale o religii i historii kościoła, napisano, że „wizyta w 1973 r., trochę ich rozśmieszyła – w kościele wisiał zegar, a miejscowe dzieci chodziły tam zobaczyć, która jest godzina?” (3)

Nie wiem dlaczego tak napisano, raz – godzinę można było odczytać na wieży zegarowej, dwa – za PRL-u w Gądkowie Wielkim, można było kupić zegarek w sklepie. Zegary, zegarki ludność zawsze posiadała, sam ok. roku 1968 kupiłem w sklepie „żelaznym” zegarek m-ki „Błonie”, który mam do dzisiaj!

Wydaje się, że jedynymi polonikami w książce jest imię Józef (Bednarczyk), który podczas wojny był w Gross Gandern robotnikiem przymusowym! Niemniej z niemieckich nazwisk mieszkańców „przebija” ich słowiańska prowieniencja – czyżby było tu adekwatne powiedzenie „Der Name spielt keine Rolle”?

Ostatni rozdział książki jest poświęcony Klein Gandern (Gądków Mały), napisany został w tej samej konwencji co o Gross Gandern (Gądków Wielki).

Książka wypełniona jest licznymi fotografiami różnych budynków, krajobrazu, dokumentów i ludzi. Trochę szokuje fotografia niemieckiego pomnika poświęconego poległym w I wojnie światowej, na którego cokole, po usunięciu niemieckiego orła stoi obecnie popiersie Tadeusza Kościuszki.

Dobrze byłoby opowiedzieć więcej o losie przymusowych robotników III Rzeszy w Gross Gandern, może są gdzieś dokumenty?

We wspólnej Europie, “grossganderowscy Niemcy” nie mają żadnych problemów z odwiedzeniem swojej miejscowości. Niektórzy mieszkańcy mają z nimi permanentne i bardzo dobre relacje. Wszyscy dobrze rozumiemy współczesne realia, a kultura sensu largo może tylko ludzi przybliżać!

Stanisław Karlik