19 czerwca w Historii Kresów

1624 – bitwa pod Martynowem – wojska polskie pokonały dwukrotnie liczniejszą armię tatarską, uwolniły polskich jeńców i odebrały łupy zrabowane w czasie krwawego najazdu.

Najazdy tatarskie przez wieki były największą plagą Kresów, a walczyć z nimi było niezwykle trudno. Rzadko kiedy można było zmusić Tatarów do otwartej bitwy, a nawet kiedy ją przegrywali, w trakcie ucieczki potrafili dziesiątkować ścigających strzelając w pełnym pędzie z łuków. Na szczęście, słabą stroną Tatarów była ich pazerność – kiedy wracali obciążeni łupami byli już nieco łatwiejszym celem. Cała sztuka polegała więc na tym, aby ich wtedy dopaść, odebrać zrabowane łupy i uwolnić ludność prowadzoną przez nich w jasyr.

I właśnie pod Martynowem nad Dniestrem udało się to hetmanowi Stanisławowi Koniecpolskiemu. Tym razem najazd Tatarów pod wodzą Kantymira Mirzy był szczególnie dotkliwy. Splądrowali oni Pokucie, rejon Medyki i Przemyśla, Ruś Czerwoną, dotarli pod Sandomierz, Chełm, na Lubelszczyznę i ograbili całą środkową Małopolskę. Palili wsie i kościoły, uprowadzali tysiące ludzi.

Koniecpolski urządził na 10-tysięczne siły Tatarów zasadzkę kiedy ci wracali z łupami, a wśród jego 5 tysięcy żołnierzy znalazły się takie gwiazdy ówczesnego rycerstwa jak Stefan Chmielecki, Jan Odrzywolski, Samuel Łaszcz, Paweł i Stefan Czarnieccy.

Chytry Kantymir Mirza zasadzkę jednak odkrył i tatarskim zwyczajem starał się unikać otwartej bitwy. Podzielił swoje wojsko na dwie grupy – pierwsza miała jak najprędzej uchodzić z łupem, a druga – osłaniać jej odwrót. Aby „zachęcić” Tatarów do bitwy Polacy celowo ścieśniali szyk, chcąc stworzyć wrażenie, że są nieliczni i będą łatwym celem. Kilka razy pozorowali też ucieczkę, aby skłonić Tatarów do ataku.

Po wielu wzajemnych podchodach, kluczeniu i potyczkach doszło w końcu do wielkiej bitwy. Polskie salwy z łuków i rusznic zepchnęły Tatarów na urwisty brzeg Dniestru, zadając im ciężkie straty. Wielu z nich skakało do wody i tam ginęli rażeni polskim ogniem. Ranny został również ich wódz. W pościgu za wrogiem polscy pancerni przeprawili się na drugi brzeg i tam właśnie Kantymir próbował jeszcze ostatniego nieudanego kontrataku.

Teraz Polacy rzucili się w pościg za drugim oddziałem tatarskim, wycofującym się z łupami. Aby przyspieszyć marsz Tatarzy zaczęli mordować stawiających opór jeńców i porzucać uprowadzone dzieci. Zostali jednak dopędzeni, zniszczeni, a jeńcy uwolnieni. Resztki rozproszonych po lasach Tatarów wymordowali miejscowi chłopi. Z 10-tysięcznego tatarskiego wojska do domu wróciło tylko kilkuset wojowników.

Niestety, w 1699 roku miała miejsce pod Martynowem jeszcze jedna bitwa z Tatarami, która zakończyła się klęską wojsk polskich. Był to już jednak – na szczęście – ostatni najazd tatarski. Przeczytaj artykuł o II bitwie pod Martynowem.

1205 – zwycięstwo wojsk małopolskich nad ruskimi w bitwie pod Zawichostem.

1669 – Michał Korybut Wiśniowiecki został wybrany na króla.

1768 – Konfederacja Barska: wojska rosyjskie zdobyły Bar.

1831 – Powstanie Listopadowe: zwycięstwo Rosjan w bitwie pod Łysobykami i bitwie pod Ponarami, zwanej też bitwą o Wilno.

1857 – w majątku Dziahylnia zmarł Adolf Januszkiewicz – polski pisarz i podróżnik urodzony w 1803 r. Nieświeżu. Na Uniwersytecie Wileńskim był blisko kręgu filaretów, miłośnik Mickiewicza i popularyzator jego twórczości na Podolu. Publikował w periodykach wileńskich. Uczestnik Powstania Listopadowego, zesłany na Syberię, gdzie nabawił się gruźlicy.

1863 – w gajówce koło Przezwodów zmarł ranny w bitwie pod Górami Kazimierz Konrad Błaszczyński. ps. „Bogdan Bończa”, „Konrad Tomaszewski” – pułkownik kawalerii w Powstaniu Styczniowym. Urodzony w 1831 r.

1924 – w Byczkach koło Witebska urodził się Wasil Bykau. Jest uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy współczesnej literatury białoruskiej. Był kandydatem do literackiej Nagrody Nobla. Pod rządami Aleksandra Łukaszenki wyemigrował z kraju w 1997 r. z przyczyn politycznych – najpierw do Finlandii, potem do Niemiec. Na Białoruś wrócił krótko przed swoją śmiercią w 2003 r.

1943 – Niemcy rozstrzelali ostatnich ok. 500 Żydów w czasie likwidacji getta w Zbarażu.

1943 – Niemcy zamordowali Jana Piekałkiewicza – polskiego działacza ruchu ludowego, konspiracyjnego Delegata Rządu na Kraj.

Piekałkiewicz ukończył studia ekonomiczne w Petersburgu. Jako statystyk w 1921 r. przeprowadził pierwszy spis ludności II Rzeczypospolitej. Był docentem na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.

W grudniu 1942 r. zatwierdził powołanie Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Następnie polecił dokumentowanie zbrodni niemieckich oraz objęcie opieką więźniów politycznych. W oświadczeniu zamieszczonym na łamach „Biuletynu Informacyjnego” z października 1942 r. napiętnował kolaborantów i osoby pomagające Niemcom w wyniszczaniu narodu polskiego jako zdrajców, ostrzegając ich przed konsekwencjami, z karą śmierci włącznie. Urodzony w 1892 r. w Kursku.

1955 – zmarł Romuald Jałbrzykowski – polski duchowny katolicki, biskup białostocki, arcybiskup metropolita wileński w latach 1926–1955. Urodzony w 1876 r. Przeczytaj artykuł o arcybiskupie Romualdzie Jałbrzykowskim.

1986 – zmarła Eleonora Słobodnikowa – polska tłumaczka, żona poety Włodzimierza Słobodnika. Po wojnie była tłumaczką literatury rosyjskiej, radzieckiej i ukraińskiej. Urodzona w 1901 r. we Lwowie.

2010 – zmarł Tadeusz Gospodarek – polski socjolog i pedagog urodzony w 1924 r. we Lwowie.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 19 czerwca