1 października w Historii Kresów

1653 – car Aleksy I zwołał Sobór Ziemski, który zerwał traktat pokojowy z Polską i ogłosił przyłączenie Ukrainy do Rosji. Rozpoczęło to krwawą 13-letnią wojnę polsko-rosyjską.

Już w 1648 roku – po klęsce wojsk polskich w bitwie z Kozakami Chmielnickiego pod Korsuniem i śmierci króla Władysława IV – rosyjski car zdał sobie sprawę ze słabości Rzeczypospolitej i postanowił to wykorzystać. Powstanie Bohdana Chmielnickiego stało się do tego doskonałą okazją, szczególnie kiedy w 1654 r. Rada Kozacka podpisała z wysłannikami cara tzw. Ugodę Perejasławską, w której poddała Ukrainę Rosji.

Latem 1654 roku 3 potężne armie rosyjskie – razem 200 tys. żołnierzy – wkroczyły na teren Wielkiego Księstwa Litewskiego i zajęły większość miast i fortyfikacji, aż po Mińsk, w tym Dzisnę i Druję. Wkrótce padł Połock, Mścisław, Smoleńsk i Wilno. Rzeczpospolita znalazła się więc w sytuacji kiedy musiała toczyć jednocześnie wojnę na wielu frontach: z Rosją, Kozakami, Potopem szwedzkim, najazdem węgierskim księcia Rakoczego i własnymi zbuntowanymi magnatami pod wodzą Janusza Radziwiłła, a potem Jerzego Lubomirskiego.

Na szczęście, 16 września 1658 roku Rzeczpospolita podpisała w Hadziaczu unię z Kozackim Wojskiem Zaporoskim hetmana kozackiego Iwana Wyhowskiego. Ugoda Hadziacka stanowiła zaprzeczenie Ugody Perejesławskiej Kozaków z Rosją. Teraz Kozacy ponownie przeszli na stronę Rzeczypospolitej i pokonali wojska rosyjskie w Bitwie pod Konotopem.

Łącznie w wojnie tej stoczyliśmy z Rosjanami 24 wielkie bitwy i cały szereg mniejszych. Wśród nich było wiele zwycięstw, które na stulecia zapisały się w historii. Warto przeczytać o Bitwie pod Szkłowem, Bitwie pod Ochmatowem, krwawej 6-letniej okupacji rosyjskiej Wilna, Rzezi Trubeckiego w Mścisławiu, Bitwie pod Konotopem, bohaterskiej obronie Lachowicz, wielkim polskim zwycięstwie pod Połonką, Bitwie pod Cudnowem.

Wojnę zakończył pokój w Andruszowie w 1667 r. Rzeczypospolita odzyskała polskie Inflanty oraz województwa połockie i witebskie, bez Wieliża. Rosja dostała, utracone przez nią po Pokoju w Polanowie, Smoleńsk i Siewierszczyznę. Ukrainę podzielono – jej lewobrzeżna część i Kijów przypadły Rosji. Zaporoże stało się wspólnym protektoratem obu państw. Polska otrzymała prawo do protekcji nad katolikami w Rosji, a Rosja – nad prawosławnymi w Rzeczypospolitej.

1876 – urodził się Franciszek Lisowski – polski duchowny katolicki, biskup pomocniczy lwowski w latach 1928–1933, biskup tarnowski. Profesor i dziekan Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Lwowskiego, a także rektor seminarium duchownego we Lwowie. Zmarł w 1939 r.

1920 – wojska polskie po zwycięskiej Bitwie Warszawskiej i Operacji Niemeńskiej wyzwoliły Nowogródek z rąk bolszewików.

1920 – urodził się Roman Stanisław Ingarden – polski fizyk. Studiował na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, a w czasie II wojny światowej na tajnym uniwersytecie w tym mieście. Od 1941 r. pracował jako optyk w fabryce optycznej Bujaka we Lwowie, a od 1944 r. w sowieckich Optyczno – Mechanicznych Warsztatach Lwowskiego Okręgu Wojskowego. Wysiedlony ze Lwowa w 1945 r. rozwijał karierę naukową w Polsce. Zmarł w 2011 r.

1930 – na Wileńszczyźnie urodził się Janusz Klekowski – polski działacz opozycyjny, członek KOR. Przez wiele lat współpracował z Radiem Solidarność. Zmarł w 2007 r.

1935 – w Oleszczenicach na terenie obecnej Litwy urodził się Antoni Stankiewicz – polski duchowny katolicki, prawnik, dziekan Roty Rzymskiej, profesor Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego.

1939 – wycofujące się z Kresów jednostki polskiego Korpusu Ochrony Pogranicza stoczyły pod Wytycznem bitwę z nacierającą Armią Czerwoną. Przeczytaj także artykuły o Bitwie pod Szackiem, Obronie Grodna, Obronie Wilna i agresji sowieckiej na Polskę 17 września 1939 r.

1987 – zmarł Kazimierz Przybyłowski – polski prawnik, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Lwowskiego, ostatni dziekan Wydziału Prawa UJK. Ochotnik w wojnie polsko – bolszewickiej 1920 r. Referendarz Prokuratorii Generalnej RP Oddział we Lwowie. Urodzony w 1900 r. we Lwowie.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 1 października