Franciszka Urszula Radziwiłłowa. Fot. fundacjatrzytraby.pl/Domena publiczna
Franciszka Urszula Radziwiłłowa jest pierwszą w historii polskiej literatury poetką i dramatopisarką. Była ostatnią przedstawicielką rodu Wiśniowieckich.
Urodziła się 13 lutego 1705 roku, a jej rodzicami byli wojewoda i kasztelan krakowski Janusz Antoni Wiśniowiecki i Teofila Leszczyńska. Otrzymała doskonałe wykształcenie i posługiwała się kilkoma językami.
W 1725 r. poślubiła Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńkę” (przydomek Rybeńko otrzymał, gdyż lubił tak się zwracać do rozmówców i korespondentów) – syna kanclerza litewskiego Karola Stanisława Radziwiłła i spadkobiercę rozległych majątków w Wielkim Księstwie Litewskim. Pan młody był świeżo po peregrynacji europejskiej.
Władcza matka Michała – Anna Katarzyna z Sanguszków – wybrała dla syna narzeczoną odpowiadającą jej gustowi – księżniczkę Schulzbach, o wiele starszą od Michała i apodyktyczną. Jednak syn wykazał się niezależnością i zabiegał o względy Wiśniowieckich. Michaił nigdy nie widział Franciszki Urszuli. Pierwsze spotkanie – wieczorem, przy świecach – nie wypadło najlepiej. Kobieta raczej niechętnie potraktowała „Rybeńkę”. Jednak w świetle dziennym wszystko się odmieniło i młodzi przypadli sobie do gustu. Anna Katarzyna, dowiedziawszy się, że jej syn zgodził się na małżeństwo, wpadła we wściekłość. Zagroziła nawet, że nie pojawi się na ślubie. Szybko jednak złagodniała, bo i posag Franciszki Urszuli był imponujący. Wiśniowieccy zapewnili córce 40 tys. zł. intraty rocznej jako procent od posagu, bogatą wyprawę w strojach i klejnotach. Później wniosła w majątek męża ogromne dobra w województwach wołyńskim, krakowskim, kijowskim i bracławskim. Para zamieszkała w rodzinnej rezydencji Radziwiłłów w Nieświeżu.
Znajdowała się tam obszerna choć dość zaniedbana biblioteka zamkowa. Franciszka Urszula uporządkowała ten księgozbiór, uzupełniając go o nowości literackie z Europy. Badacze podają, że biblioteka Radziwiłłów w Nieświeżu liczyła ponad dwa tysiące ksiąg, a wszystkie je przeczytała Franciszka Urszula.
Mimo wątłego zdrowia nie tylko wspierała męża w administrowaniu dobrami radziwiłłowskimi, w tym ordynacją nieświeską, ale stworzyła w Nieświeżu jeden z najprężniejszych ośrodków kulturalnych w Rzeczypospolitej.
Na początku małżeństwa zajmowała się poezją okolicznościową. W 1728 roku napisała dla męża cztery poetyckie listy, a rok później wiersz żałobny po śmierci swojego syna Mikołaja. Swojej córce Annie Marii ofiarowała utwór wychowawczy „Przestrogi zbawienne, alias informacja życia…”.
O wiele intensywniej zaangażowała się w działalność założonego własnym sumptem i opartego na własnej twórczości teatru zamkowego w Nieświeżu. Zainteresowanie sztuką teatralną to efekt jej wychowania w domu rodzinnym. Stryj Michał utrzymywał w Wiśniczu swój prywatny teatr. Inna sprawa, że jej małżonek również był miłośnikiem teatru. Początek działalności nieświeskiej sceny teatralnej datuje się na rok 1746. W czerwcu z okazji imienin męża wystawiła swoją pierwszą komedię „Miłość dowcipna”. Sukces przedstawienia spowodował, że już w grudniu tego roku przygotowała drugą sztukę „Opatrzności boskiej dzieło”.
W następnych latach napisała kilkanaście dalszych utworów na motywach ludowych, baśniowych. Sięgała również po tematykę orientalną, hagiograficzną i średniowieczną. Ba, jako pierwsza próbowała adaptować w Polsce komedię francuską, choć przekłady z Moliera jej autorstwa raziły niedociągnięciami stylistycznymi – nie zawsze trafnie odczytywała sens galijskiej satyry i humoru. Komedie i tragedie Franciszki Urszuli Radziwiłłowej – „Komedie i tragedie przedniodowcipnym wynalazkiem, wybornym wiersza kształtem, bujnością rzeczy i poważnymi przykładami przez… złożone…” – wyszły drukiem w r. 1751. Ich wznowienie ukazało się już po śmierci autorki w r. 1754.
Teatr w Nieświeżu miał kilka scen. Oprócz wybudowanej w 1748 roku specjalnej sali teatralnej w zamku nieświeskim, przedstawienia odbywały się latem pod gołym niebem w Albie koło Nieświeża lub w Konsolacji – malowniczym ogrodzie tuż za fosą zamkową. Zespół aktorski tworzyli jej synowie i córki oraz szlacheccy i nieszlacheccy domownicy, a także kadeci z korpusu radziwiłłowskiego. Reżyserem i aktorem teatru nieświeskiego był kapitan milicji radziwiłłowskiej Jakub Pobóg Fryczyński. W przedstawieniach barokowych dużą rolę choreograficzną odgrywał balet, a oprawę muzyczną chór i muzycy. Oprawę scenograficzną zapewniały rozbudowane środki inscenizacyjne – maszyny i urządzenia teatralne imitujące dźwięki deszczu, burzy i fal morskich – które obecnie można zobaczyć na wystawie w Zamku w Nieświeżu.
Ostatnie przedstawienie w teatrze w Nieświeżu odbyło się 27 grudnia 1752 r. Księżna zmarła 23 maja 1753 roku w Nowogródku.
TB
Dodaj komentarz
Uwaga! Nie będą publikowane komentarze zawierające treści obraźliwe, niecenzuralne, nawołujące do przemocy czy podżegające do nienawiści!