15 września w Historii Kresów

1941 – w Lipnikach na Wołyniu urodził się Mirosław Hermaszewski – pierwszy i dotychczas jedyny polskojęzyczny kosmonauta, generał brygady WP, pilot.

Jest synem Romana i Kamili z d. Bielańskiej. Dziadek Sylwester herbu Zaremby był szlachcicem zagrodowym, miał 12 dzieci. Rodzina Hermaszewskich była wychowana w duchu patriotycznym. Stryj Antoni był działaczem młodzieżowym i niepodległościowym, walczył w 1920 r. z bolszewikami, w czasie II wojny działał w konspiracji, później służył w Armii Andersa. Ciocię Władysławę Seweryn sowieci deportowali do Kazachstanu. Stryj Tadeusz przez całą II wojnę walczył na morzu na niszczycielach ORP „Burza” i ORP „Ślązak”. Drugi stryj Zygmunt był oficerem Korpusu Ochrony Pogranicza, potem również walczył w podziemiu i był więźniem Oświęcimia.

Sam Mirosław Hermaszewski został niemal cudem ocalony z Rzezi Wołyńskiej. Podczas nocnego napadu bandy UPA na Lipniki, w czasie pożaru i strzelaniny, półtoraroczny Mirosław wypadł z rąk matce ściganej przez banderowców i przeleżał w śniegu do rana kiedy to został znaleziony przez ojca. Z rąk UPA zginęło 19 członków rodziny Hermaszewskich, w tym potem również ojciec przyszłego kosmonauty. Przeczytaj więcej o zbrodni w Lipnikach. Po wojnie rodzina została wysiedlona z Kresów w okolice Wrocławia.

Lotnicza kariera Mirosława Hermaszewskiego i historia jego lotu w kosmos były wielokrotnie opisywane. Przypomnijmy więc tylko, że na sowieckim statku Sojuz-30 przebywał w kosmosie 8 dni – od 27 czerwca do 5 lipca 1978 r. Oprócz tego w czasie 40-letniej służby latał na wielu typach szybowców i samolotów, m.in. MiG-15, MiG-17, MiG-21, na „Iskrach”, „Orlikach”, F-16, F-18, Mirage 2005, Su-27, MiG-29. Łącznie – jak odnotowuje Wikipedia – za sterami spędził prawie 2048 godzin i wykonał 3473 loty.

W swojej karierze był komendantem Szkoły Lotniczej w Dęblinie, zastępcą szefa Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej, prezesem Polskiego Towarzystwa Astronautycznego, przewodniczącym Krajowej Rady Lotnictwa, zasiadał we władzach Stowarzyszenia Kosmonautów i Astronautów Świata, Komitetu Badań Kosmicznych i Satelitarnych PAN, Międzynarodowego Stowarzyszenia Uczestników Lotów Kosmicznych.

Wiele osób pamięta też jego udział we WRON w czasie stanu wojennego, działalność w PZPR, TPPR, sowieckie odznaczenia. Nie zmienia to jednak najważniejszego faktu, że dzięki Hermaszewskiemu jesteśmy czwartą z kolei grupą etniczną na Ziemi – po Rosjanach, Amerykanach i Czechach, która odbyła lot kosmiczny i że dokonał tego właśnie polskojęzyczny mężczyzna z Kresów.

1533 – urodziła się Katarzyna Habsburżanka – królowa Polski, wielka księżna litewska, żona Zygmunta II Augusta. Zmarła w 1572 r.

1676 – urodził się Stanisław Poniatowski – podstoli wielki litewski, podskarbi wielki litewski, wojewoda mazowiecki, ojciec późniejszego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Zmarł w 1762 r.

1769 – w bitwie pod Łomazami poległ Franciszek Ksawery Pułaski – marszałek ziemi przemyskiej Konfederacji Barskiej, starosta augustowski, pułkownik Województwa Podolskiego. Jeden z organizatorów Konfederacji na Podolu. Urodzony w 1743 r.

1847 – we Lwowie urodził się Tadeusz Browicz – polski lekarz, anatomopatolog, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zmarł w 1928 r.

1862 – w Wilnie zmarł Władysław Syrokomla  (właśc. Ludwik Władysław Franciszek Kondratowicz) – polski poeta i tłumacz. Od 1853 r. dzierżawca Borejkowszyzny pod Wilnem. Zwolennik uwłaszczenia chłopów, współpracownik „Kuriera Wileńskiego”. Uczestniczył w manifestacjach patriotycznych. W 1861 r. został uwięziony przez władze rosyjskie i przymusowo osadzony w Borejkowszczyźnie. Dokonał licznych przekładów Goethego, Heinego, Rylejewa, Lermontowa, Niekrasowa, Szewczenki, Berangera, a także przekładów z łaciny. Pochowany na Cmentarzu na Rossie w Wilnie. Urodzony w 1823 r. w Smolhowie.

1885 – w Żytomierzu zmarł Juliusz Zarębski – kompozytor i pianista polski, przedwcześnie zmarły twórca słynnego „Kwintetu Fortepianowego G-moll”, powszechnie uważanego za najwybitniejsze dzieło polskiej kameralistyki romantycznej. Pochowany na starym polskim cmentarzu w Żytomierzu. Podobno jego serce jest zamurowane w Żytomierskiej katedrze katolickiej. Urodzony w 1854 r. w Żytomierzu.

1944 – w Powstaniu Warszawskim poległ Edward Loth – polski anatom, antropolog i eugenik, doktor medycyny i filozofii. Jeden z organizatorów i profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności i fińskiej Akademii Nauk, profesor Uniwersytetu Medycznego we Lwowie. W okresie I wojny światowej był żołnierzem Legionów Piłsudskiego i naczelnym lekarzem Polskich Sił Zbrojnych. Zginął pełniąc obowiązki chirurga w punkcie opatrunkowym.

1990 – na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie odbył się powtórny pogrzeb zmarłego w 1942 r. i pochowanego w Nowym Jorku gen. Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego – adiutanta Józefa Piłsudskiego. Przeczytaj artykuł o Bolesławie Wieniawie-Długoszowskim.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 15 września