5 października w Historii Kresów

1580 – wojsko polskie rozpoczęło oblężenie Zawołocza. Była to ostatnia walka II zwycięskiej kampanii Stefana Batorego przeciw Rosji. Zdobyliśmy w niej Wielkie Łuki, Wieliż i Uświat.

W tej kampanii Batory poprowadził przeciwko carowi Iwanowi Groźnemu 48 tys. żołnierzy i 70 dział. 5 września zdobył Wielkie Łuki, miasto i zamek uległy zostały całkowicie zniszczone na skutek wybuchu prochu. 20 września pod Toropcem 2500 jazdy Janusza Zbaraskiego rozbiło 4 tys. doborowej kawalerii rosyjskiej. Filon Kmita zdobył Chołm, Starą Russę i wziął do niewoli wojewodę carskiego Piotra Bariatyńskiego. Wojska królewskie opanowały też Woroniec, Newel i Ozieryszcze.

Aby umocnić polskie panowie na tym obszarze konieczne było jednak zdobycie strategicznej twierdzy Zawołocze. Zadanie to powierzono Janowi Zamoyskiemu. Zamek o trzech basztach stał na wyspie jeziora Podsosz – „jako kaczka na wodzie siedział”. Z lądem łączył go tylko jeden most, który Rosjanie spalili, co poważnie utrudniało zdobycie twierdzy. Sytuację polskich wojsk pogarszały jesienne ulewy.

Polscy żołnierze – pod ciągłym ostrzałem z zamku – rozpoczęli budowę mostu złożonego z przywiązanych do siebie łodzi. Pierwsza próba rozłożenia 10 października zakończyła sie porażką – zginęło 80 Polaków. Następnego dnia powtórzono próbę – piechurzy węgierscy i polscy rozpoczęli atak przez most. Rosjanie zaczęli kontratak. Most nie wytrzymał ciężaru i rozpadł się. Poległo kolejnych 200 żołnierzy, a kilkuset zostało rannych.

Zamoyski nie dał jednak za wygraną i rozpoczął budowę dwóch nowych mostów – jednym mieli zaatakować Polacy, drugim Węgrzy. Przed zaplanowanym na 23 października kolejnym atakiem Zamoyski wygłosił do żołnierzy płomienną mowę. Determinacja polskich wojsk musiała zrobić wrażenie na Rosjanach. Załoga twierdzy wolala nie ryzykować kolejnego starcia i poddała się. Polska armia odśpiewała w zajętej twierdzy Te Deum. Zwycięstwo uczczono salwami armatnimi i wielką ucztą. Jeńców, z wyjątkiem dowódców twierdzy, wypuszczono bez okupu. Nowym polskim komendantem twierdzy został Jerzy Zibryk.

Zdobycie Zawołocza wywarło wielkie wrażenie nawet na samym Stefanie Batorym, który wizytując twierdzę rok później, przyznał: „By na mnie było przyszło, nie kusiłbym się był…”.

Chwała polskim bohaterom!

Przeczytaj także artykuły o wojnie Stefana Batorego z Rosją, zdobyciu Połocka w 1579 roku i oblężeniu Pskowa w 1582 roku oraz „Życie i śmierć Stefana Batorego”, „Stefan Batory zostaje polskim królem”, a także artykuł o dziwnym małżeństwie Batorego.

1512 – zmarła Zofia Jagiellonka – królewna polska, księżniczka litewska, margrabina na Ansbach i Bayreuth.

1672 – wojna polsko-turecka: rozpoczęła się bitwa pod Krasnobrodem.

1789 – urodził się Leon Przyłuski – polski duchowny katolicki, arcybiskup poznański, prymas Polski i Litwy. Zmarł w 1865 r.

1831 – wojsko polskie w liczbie 20 tys. ludzi wraz z ostatnim wodzem Powstania Listopadowego gen. Maciejem Rybińskim przekroczyło granicę pruską we wsi Jastrzębie pod Brodnicą i złożyło broń. Był to ostatni epizod Powstania Listopadowego. Przeczytaj także artykuły o Powstaniu Listopadowym, o generale Józefie Chłopickim, o Maurycym Mochnackim i obejrzyj filmy dokumentalne o tym powstaniu: Film1, Film2, Film3, Film4.

1868 – Sejm Krajowy Galicji uchwalił we Lwowie akt prawny dotyczący ochrony świstaka i kozicy w Tatrach.

1938 – w Wilnie zmarł Marian Zdziechowski – polski historyk idei i literatury, filolog, filozof, krytyk literacki i publicysta, rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Doktor honoris causa uniwersytetów w Wilnie (1935), Dorpacie i Segedynie. Prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. Jeden z założycieli wileńskiego dziennika „Słowo”. W maju 1926 r. był jednym z kandydatów Marszałka Piłsudskiego, obok Artura Śliwińskiego i Zdzisława Lubomirskiego na urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

W Wilnie mieszkał przy ulicy Antokolskiej 42 (obecnie 36), posiadał także dworek letniskowy w podwileńskiej Suderwie. Został pochowany na antokolskim cmentarzu wojskowym. Urodzony w 1861 r. w Nowosiółkach.

1939 – pod Kockiem Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie” pod dowództwem generała Franciszka Kleeberga stoczyła ostatnią bitwę z Niemcami, a następnie złożyła broń. Przeczytaj także artykuł o bitwach pod Szackiem i Wytycznem.

1941 – w Mylsku na Wołyniu urodziła się Helena Majdaniec – polska wokalistka zespołu Niebiesko-Czarni, nazywana „królową twista”. Zmarła w 2002 r.

1973 – zmarł Tadeusz Morgenstern-Podjazd – polski kontradmirał, uczestnik I wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej i II wojny światowej. Urodzony w 1895 r. w Czerniowcach.

2007 – minister obrony narodowej Bogdan Klich mianował pośmiertnie 7842 oficerów – ofiary Zbrodni Katyńskiej z 1940 roku – na wyższe stopnie. Przeczytaj artykuły o Zbrodni Katyńskiej oraz o odkryciu Zbrodni Katyńskiej przez Niemców.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 5 października/Fot: Jan Matejko – https://kolekcja.zamek-krolewski.pl/obiekt/id/ZKW_1047