Sanktuaria na Winnicczyźnie

Święte miejsca, w których Bóg udziela swojej łaski w sposób szczególny, słyną z cudownych obrazów figur czy relikwii. Do 1917 roku mogło się nimi poszczycić dziesięć kościołów Winnicczyzny.

Duchową stolicą Kościoła rzymskokatolickiego na Ukrainie jest Sanktuarium Matki Bożej Berdyczowskiej w obwodzie żytomierskim. W obwodzie winnickim cztery ze 114 kościołów rzymskokatolickich ma status sanktuariów, czyli miejsc szczególnej działalności Boga, wstawiennictwa Bogurodzicy i świętych. W sanktuariach mogą się znajdować relikwie świętych lub cudowne obrazy, przed którymi ludzie wyprosili u Boga wiele łask.

Ludzie przybywali do sanktuariów ze wszystkich stron z prośbami i dziękczynieniem za wysłuchane modlitwy. Ci, którzy przychodzili z wiarą, zaświadczali o szczególnej łasce, którą tam odczuli. Święte miejsca przyciągały ich, ponieważ doznawali w nich ulgi, uzdrowienia, stamtąd czerpali siłę, aby walczyć ze złem tego świata. Cuda, które daje Bóg, człowiek otrzymuje od Jezusa Chrystusa lub Przenajświętszej Dziewicy, adorując ich obraz, który nazywamy cudownym. Takie cudowne obrazy i figura do 1917 roku znajdowały się w dziesięciu kościołach Winnicczyzny: w Barze, Brahiłowie (rejon żmeryński), Bracławiu (rejon niemirowski), we wsi Kopijówka (rejon tulczyński), wsi Kuna (rejon hajsyński), w Mohylowie Podolskim, we wsi Murafa (rejon szargorodzki), w Tywrowie, Tulczynie oraz Czeczelniku.

Były to cudowne obrazy maryjne: Murafski, Tywrowski, Czeczelnicki, Matki Bożej Szkaplerznej w Bracławiu, Matki Bożej w Mohylowie Podolskim i Brahiłowie, Najświętszej Maryj Panny Nieustającej Pomocy i św. Antoniego w Kunie, cudowne obrazy św. Mikołaja w Barze, św. Wincentego Ferreriusza w Tulczy-nie, Jezusa Chrystusa w Kopijówce oraz cudowna fi gura Jezusa Nazareńskiego w Brahiłowie i cudowny krucyfi ks w Murafie.

Większość jednak – to obrazy Matki Bożej. Historia kościołów Winnicczyzny, w których znajdowały się cudowne obrazy, jest ściśle związana z wydarzeniami na tych terenach w ostatnich 500 latach. Kościoły te powstały między XVI a XVIII wiekiem, fundowane przez właści-cieli miasteczek, mecenasów oraz dzięki ofiarności parafian. Świątynie w czasie wojen i powstań bywały burzone, w czasie pokoju ulegały pożarom. Często je przebudowywano.

Za czasów Imperium Rosyjskiego wyznawcy wiary katolickiej byli prześladowani. Jednak to po przejęciu władzy przez bolszewików rozpoczęły się prawdziwe represje. Do końca lat 30. XX wieku prawie wszystkie kościoły katolickie zostały splądrowane, ograbione czy zdewastowane. Te, których nie zburzono (niektóre w całości, inne – częściowo), zaczęto wykorzystywaćdo rozmaitych celów, np. służyły jako spichlerze czy magazyny.

Nową kartę w historii Kościoła katolickiego otworzyła II wojna światowa. W latach 1941-1945 na Winnicczyźnie otwarto sześć świątyń. Jednak po powrocie komunistów ruszyła kolejna fala walki z religią i kościoły znów zamykano. Ze wspomnianych dziesięciu funkcjonowały tylko trzy: w Barze, Kopijówce i Murafie. Dopiero na początku lat 90. XX wieku można było oddawaćświątynie ich prawomocnym właścicielom. Obecnie katolickie wspólnoty działają we wszystkich dziesięciu wymienionych miejscowościach. Dziewięć z nich – w tych samych kościołach, co przed rewolucją 1917 roku. Tylko w Mohylowie Podolskim kościół jest wznoszony w nowym miejscu. Większośćświątyń wymaga remontu. Cztery – w Brahiłowie, Murafie, Tywrowie i Czeczelniku – znów stały się sanktuariami, będącymi potężną siłą w sprawie odrodzenia duchowości Podolan.

Barski kościół pw. św. Anny

Małżonka polskiego króla Zygmunda I królowa Bona Sforza w 1537 roku nabyła ziemie, na których obecnie leży Bar. Na jej polecenie w latach 1550-1557 w centrum miasta wybudowano drewniany kościół pw. św. Mikołaja. Wybór padł akurat na tego świętego, ponieważ jego relikwie spoczywają we włoskim Bari, którego Bona była księżną. Kamienny kościół w Barze powstał w latach 1806-1811. Po stłumieniu powstania styczniowego (1863-1864) carski rząd zamknął wszystkie istniejące w Barze świątynie katolickie.

Siedmiu tysiącom parafi an musiał wystarczyć tylko mały kościółek pw. św. Mikołaja, mogący pomieścić zaledwie 500 osób. Znajdował sięw nim cudowny obraz św. Mikołaja Biskupa, przywieziony, jak głosi legenda, przez królową Bonę. Obraz ten cieszył się ogromną popularnością wśród parafian. Został wykonany na drewnie. Co roku 9 maja, w dzień św. Mikołaja, przy obrazie zbierali się ludzie, by uczcić datę przeniesienia jego relikwii z Miry Licyjskiej do Bari. Obecnie obrazu w barskim kościele już nie ma.

W 1900 roku rozpoczęły się prace restauratorskie w barskiej świątyni. Otwarcie rozbudowanego kościoła odbyło się w 1906 roku w dniu uroczystości św. Anny – nowej patronki parafii. Wiosną 1937 roku świątynię w Barze zamknięto, jednak już latem 1941 roku znowu były w niej odprawiane nabożeństwa. Po wojnie kościół działał nadal. W latach 1949-1950 władze po raz kolejny próbowały go zamknąć, lecz z powodu oporu parafian nie zrobiły tego. Obecnie przy parafi i działa centrum dekanatu barskiego diecezji kamieniecko-podolskiej, liczy 3120 wiernych. Kościół w Barze znajduje się przy ul. św. Mikołaja 12.

Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej i Sanktuarium Jezusa Chrystusa w Brahiłowie

W 1740 roku właściciel Brahiłowa Franciszek Salezy Potocki rozpoczął budowę kościoła Trójcy Przenajświętszej i klasztoru. Prace ukończył jego syn Stanisław Potocki. Franciszek Salezy Potocki zaprosił do Brahiłowa mnichów z Zakonu Trójcy Przenajświętszej (trynitarze), którzy w 1744 roku przywieźli tu z Madrytu cudownąfi gurę Chrystusa, znaną potem jako statua Jezusa Nazareńskiego. W 1740 roku poświęcił ją w Rzymie papież Klemens XII. Było to znamienne wydarzenie dla miasta i całego Podola. Po stłumieniu powstania listopadowego (1830-1831) carski rząd przekazał budynki kościoła i klasztoru cerkwi prawosławnej. Obecnie mieści się tu żeński Zakon Świętej Trójcy.

Katolikom została kaplica cmentarna z 1818 roku. Dopiero w 1850 roku wierni otrzymali pozwolenie na budowęnowego kościoła. Władze jednak starały się utrudniać jego wzniesienie. Na szczęście pomoc okazał mieszkający w Brahiłowie rosyjski kompozytor Piotr Czajkowski. W roku 1852 budowę świątyni rozpoczął ziemianin Felicjan Jukowski, ukończył zaś ks. Seweryn Szydłowski w 1879 roku. Brahiłowska parafia była dość liczna, w 1913 roku należało do niej 6123 parafian. Najważniejszym obiektem w świątyni była oczywiście cudowna figura Jezusa Nazareńskiego. Statua o rozmiarach trochę większych od naturalnych znajdowała się w głównej nawie kościoła. Przedstawiała Jezusa w cierniowej koronie, ubranego w białą albę i czerwony płaszcz, ze złożonymi na piersi rękoma i wyrazem cierpienia na twa-rzy. Figura była wykonana z drzewa cytrusowego.

Jezus Brahiłowski uczynił wiele cudów. Tylko w latach 1746-1758 zebrano i zapisano ich 47. Ludzie gotowi byli pod przysięgą potwierdzić doznanie uzdrowień czy innych łask. Do brahiłowskiej świątyni z różnych stron kraju przybywało tysiące chrześcijan. Opuszczali to miejsce z obrazkami, medalikami z wizerunkiem Jezusa Brahiłowskiego, fragmentami ornatu, w który ubierano figurę z okazji świąt. Potem wykorzystywali je do leczenia chorób ciała i duszy. Kalendarz kościelny z 1903 roku informuje, że w świątyni brahiłowskiej znajdował się również cudowny obraz Matki Bożej.

Figurę Pana Jezusa wywieziono z Brahiłowa w 1938 roku. Dotychczas nie ma żadnych wiadomości ani o niej, ani o cudownym obrazie Matki Bożej.W 1961 roku kościół w Brahiłowie został zamknięty przez władze komunistyczne. Świątynię zamieniono na magazyn zakładu produkcji soków. Wiernym oddano go dopiero w 1990 roku w opłakanym stanie. Gruntowny remont przywrócił kościołowi dawny blask. Do świątyni wróciła też w 1999 roku kopia cudownej figury Pana Jezusa, którą poświęcił biskup Jan Olszański. Brahiłów znowu stał się celem licznych pielgrzymek.

Bracławski kościół Matki Bożej Szkaplerznej

Rzymskokatolicki kościół powstał w Bracławiu około 1540 roku. Jednak już dwanaście lat później padł łupem Tatarów. Jego los podzieliła następna bracławska świątynia, zrujnowana przez Kozaków. Na jej miejscu w 1730 roku ojcowie trynitarze postawili nowy drewniany kościół parafi alny, jednak wkrótce spłonął. W latach 60. XVIII wieku starosta bracławski Stanisław Nowowiejski ufundował kolejny drewniany kościół pw. Wniebowzięcia Bogurodzicy.

W 1865 roku w Bracławiu dzięki ofiarności parafian rozpoczęto budowę murowanego kościoła pw. Matki Bożej Szkaplerznej, która objawiła się w Bracławiu pod koniec XVIII wieku. Inny obraz – Wniebowzięcia Bogu-rodzicy – był przesłonięty kurtyną, odsłanianą przy różnych okazjach. Bracławski kościół miał jedną z największych parafi i rzymskokatolickich Podola Wschodniego. W 1904 roku należało do niej 5440 mieszkańców miasta i pobliskich wiosek.

W latach 30. XX wieku rzymskokatolicka wspólnota Bracławia została zlikwidowana, kościół zamknięto, w części zburzono, w części dostosowano do celów gospodarczych. Los cudownego obrazu Matki Bożej nie jest znany. Podczas okupacji niemiecko-rumuńskiej kościół w Bracławiu znowu zaczął działać. Po raz drugi zamknięto go w styczniu 1950 roku. Odrodzenie bracławskiej parafi i katolickiej i kościoła rozpoczęło się w 1990 roku – wówczas władze zarejestrowały religijnąwspólnotę katolików w Bracławiu i oddały im pomieszczenie kościoła, w którym w ostatnich 40 latach mieścił się dom kultury.

Leonid Petrow, opracowanie Irena Rudnicka/ Słowo Polskie nr 7 (24)