Szkoła w Iwieńcu (XVIII – XX wiek)

1702 – nauczanie prowadzą Franciszkanie

1743 – szkoła przy kościele św. Trójcy

1793 – II rozbiór Polski – Iwieniec w granicach Rosji

1865 – szkoła rosyjska. Zakaz używania języka polskiego. W pobliskiej Lucynce od 1840 r., mieszka Wincenty – Dunin Marcinkiewicz, który obok pracy literackiej prowadził działalność oświatową wśród ludu białoruskiego i polskiego. W latach 1864 – 65 represjonowany przez carską policję za udział w Powstaniu Styczniowym 1863 r. W latach 70 – tych pracę ojca kontynuowała jego córka.

1859 – zakaz druku książek alfabetem łacińskim

1888 – w szkole rosyjskiej pierwsza dziewczynka. Nauczyciele: Bowdziej, Wierowski, Babaryko, Cyprian Migaj – uczył prawosławnej religii

1904 – edykt tolerancyjny, szkoła nadal rosyjska. Frekwencja 100 uczniów. Nauczyciele: Babaryko, Jan Kaziej – kier. narodnogo uczyliszcza, Jan Masinkiewicz – gimnastyka…

1907 – Jan Kaziej wstępuje do Instytutu Nauczycielskiego w Wilnie. Sylwester Arabiej – nowy kierownik

1908 – dzięki staraniom gen. Kowerskiego utworzono „naczalnoje uczyliszcze” – wyłącznie dla dzieci mieszczan. Prośba mieszczan do cara Mikołaja II o naukę po polsku – przychylna. Władze gubernialne torpedują decyzję – nauczyciel Jan Kaczarski, rusyfikator. W naczalnym uczyliszczu, uczyli dzieci wyznania katolickiego, w narodnym prawosławnego – pop Błagowieszczeńskij. Religii katolickiej uczył ks. Kazilewicz. Błagowieszczeńskij sprowadza mniszki, na fundamentach spalonego w 1888 kościoła pw. Św. Trójcy ( zamieniony na cerkiew), w 1914 r., Rosjanie budują cerkiew.

1909 – naczalnoje uczyliszcze przekształca się w „czterokłasnoje gorodzkoje uczyliszcze”. Kierownikiem szkoly jest Bazyli Klimonok, nauczyciele: Olga Stankiewicz, Gonczaryk, Jan Drop, Maria Aleksiejewa, Jan Kaziej – śpiew.

1913 – gorodzkoje uczyliszcze przeorganizowano w wyższoje naczalnoje uczyliszcze

1910/19 Grzegorz Suchocki z Mniszan, „pobierał naukę pisania i czytania po polsku od „lucińskich panienek” w Lucynce. (wg PSB T.XIX Dunin Marcinkiewicz z pierwszego małżeństwa z Józefą Baranowską miał dwie córki Eladinę i Cezarynę. Czy to mogły być one ? Czy miał dzieci z drugą żoną Olesią Grużewską (ożenił się w 1858 r.)

1914 – I wojna światowa

1915 – ewakuacja szkoły do Rosji. Na miejscu tylko narodnoje uczyliszcze, kierownik Jan Kaczarski. Nauczyciele: Maria Kaczarska, Pociejowska, Jan Cimoszko, Mojżesz Kopetowicz. Dzieci katolickie uczą się religii po polsku

1918 – Mińsk, Litewska Rada Szkolna Guberni Mińskiej – 4 Okręgi szkolne, Iwieniec jednym z okręgów. Ks. Żebrowski pierwszym kuratorem. W Iwieńcu pierwsza polska szkoła. Organizatorki: Maria Sosnowska i Janina Pożarzycka. Pani Leontyna Łotyszówna kierownikiem szkoły. Nauczyciele: A. Hołubowiczówna, Józef Murawski

1922 – szkoła 3 klasowa przekształca się w 7 – klasową. Maria Osipowiczówna – kierownik szkoły. Frekwencja 300 dzieci. Szkoła w dawnym budynku + dwie klasy w budynku gimnazjum, skąd 1923/24 usunięci. Interwencja u wojewody w Nowogrodku – 4 (cztery) klasy w budynku mieszkalnym

1924 – do Iwieńca przyjeżdża p. Wojewoda gen. Januszajtis, zapada decyzja o budowie szkoły

1925 – Zarząd Gminy wynajmuje 3 (trzy) izby w domu prywatnym. Rozpoczynają działalność organizacje młodzieżowe, sklepik uczniowski, kursy dla analfabetów, praca wśród żołnierzy KOP – u. Pożar domu prywatnego – nowy lokal w innym budynku

1927 – akcja dożywiania (szkoła, KOP, Ośrodek Zdrowia)

24 IX 1929 – Prezydent RP P. Ignacy Mościcki w Iwieńcu. Ks. Bujnowski zarzuca nauczycielom bezbożnictwo, bolszewizm i antyreligijną tolerancję. Permanentny przyrost liczby dzieci. Starosta powiatowy i inspektor szkolny wybierają plac pod budowę szkoły – ul. Zaklasztorna

1931 – szkołę opuszcza dotychczasowa kierowniczka p. Maria Osipowiczówna. Nowym kierownikiem zostaje p. Aniela Zmysłowska

1934 – kierownikiem szkoły zostaje Bronisław Władysław Król. Pan Doroguncow daje plac pod budowę szkoły – ul. Zaklasztorna. Przewodniczącym Komitetu Budowy Szkoły jest płk Brożek – wojsko wykonuje prace ziemne. Projekt szkoły – 12 sal lekcyjnych, sala gimnastyczna, natryski, mieszkania dla kierownika szkoły. W roku szkolnym 1936/37 szkoła iwieniecka liczyła 562 uczniów (313 chłopców i 249 dziewcząt). W latach 1918 – 39, nauczycielami w polskiej szkole byli:

– Leontyna Łotyszówna,

– Maria Osipowiczówna,

– A. Hołubowiczówna,

– Józef Murawski,

– Aniela Zmysłowska,

– Bronisław Władysław Król,

– Stanisław Zimorodo,

– Konstanty Widzibida – syn popa,

– Kołtunowska – j. francuski,

– Władysław Oskierko – harcerstwo,

– Wanda Gąsiewska – matematyka,

– Jakowlewa – historia,

– Weronika Szkoda – geografia (przeniesiona do Wołożyna),

– Jodo – z-ca kierownika (przeniesiony do Wołożyna),

– Stefan Jastrzębski – śpiew,

– Śnieżkowa – prowadziła przedszkole

Ostatni kierownik iwienieckiej szkoły p. Bronisław Władysław Król, w kwietniu 1939 r., był powołany na stanowisko inspektora szkolnego do Stołpc, od sierpnia zmobilizowany do KOP-u – 17 września wzięty do sowieckiej niewoli pod Lidą, osadzony w obozie w Kozielsku, zginął w Katyniu.

W Iwieńcu na cmentarzu k. Czerwonego Kościoła, w 1935 r., została pochowana jego mama. W Republice Białoruś, uczniowie dbają o jej mogiłę, a w miasteczku odbyła się promocja książki p. Bronisława Władysława Króla. Wybudowana przez niego przed wojną szkoła działa w Iwieńcu jako szkoła zawodowa.

1940/41 w radzieckiej szkole w Pohorełce – Skiparowcach k. Iwieńca uczył p. Stefan Jastrzębski. Nauka odbywała się po białorusku, j. polski wyeliminowano z nauczania. Uczennicą w tej szkole była Janina Suchocka z Wołożyna, która z mamą i bratem zamieszkała u babci Franciszki Adamowicz w Pohorełce. Wcześniej uczyła się w szkole w Wołożynie – wychowawczyni p. Weronika Szkoda.

1941 r., po agresji Niemiec na ZSRR, do szkoły w Pohorełce – Skiparowcach, uczęszczał brat Janiny Ksawery Suchocki, który twierdzi, że w szkole uczono po polsku i po litewsku. Siostra Janina uczęszczała do szkoły zawodowej w Iwieńcu „Handwerke Schule in Iwieniec”, która znajdowała się w b. koszarach KOP-u. Uczył tam m.in. przedwojenny polski prawnik p. Karaczun.

Wykorzystano:

– Bronisław Władysław Król, „Szkoła jako instytucja wychowawcza w środowisku małomiasteczkowym”, Państwowy Instytut Nauczycielski, Warszawa 1938,

– Polski Słownik Biograficzny, PAN- Instytut Historii, T.XIX, ZN im.Ossolińskich,

– Józef Jan Kuźmiński, „Z Iwieńca i Stołpców do Białegostoku” Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie,

– pisemne relacje Janiny i Ksawerego Suchockich.

– relacja I.Olasznieckiej, córki B.W.Króla.

Stanisław Karlik