13 maja w Historii Kresów

Armia Krajowa puściła litewskich żołnierzy wolno, ale… w samej bieliźnie/Fot: Studium Polski Podziemnej

1944 – w bitwie pod Murowaną Oszmianką Armia Krajowa rozgromiła kolaboracyjny Litewski Korpus Lokalny biorąc do niewoli blisko 400 jeńców.

Atak na garnizon litewski był reakcją AK na liczne zbrodnie popełniane przez oddziały litewskie na polskiej ludności Wileńszczyzny. W nocy z 13 na 14 maja 1944 r. 600-osobowe zgrupowanie oddziałów z 5 brygad AK pod dowództwem Czesława Dębickiego „Jaremy” zaatakowało dwie kompanie litewskie w Murowanej Oszmiance i jedną kompanię w Tołminowie, które łącznie liczyły 750 żołnierzy.

8 Brygada AK „Tura” wsparta przez 12 Brygadę AK „Cerbera” uderzyła od wschodu, przełamała linię obrony i wdarła się do Murowanej Oszmianki, wypierając Litwinów z południowej części miasta. Przed północą na miasto uderzyła 3 Brygada AK „Szczerbca”, która sforsowała zachodnią linię litewskiej obrony. Szczególnie zacięte walki toczyły się na przedpolach Murowanej Oszmianki, gdzie dotkliwe straty poniósł pluton „Milimetra”. W końcu Litwini poddali się. Z kolei w pobliskim Tołminowie zaatakowała 13 Brygada AK „Nietoperza”, która również zmusiła kompanię litewską do złożenia broni.

W walce Litwini stracili 50 zabitych i 60 rannych, Polacy – 13 zabitych i 25 rannych. Do niewoli wzięto blisko 400 żołnierzy litewskich. AK-owcy postanowili jednak darować im życie. Jeńcy zostali nakarmieni i zaproszeni do ogniska. Gdy dowiedzieli się, że zostaną uwolnieni, wznieśli okrzyk na cześć Polaków. Komendant Okręgu Wileńskiego AK Aleksander Krzyżanowski „Wilk” ostrzegł ich, aby zaprzestali ataków na ludność cywilną, podkreślił polskość ziem północno-wschodniej Rzeczypospolitej i wyraził nadzieję, że stosunki polsko-litewskie ułożą się w przyszłości na zasadach partnerskich.

Na drugi dzień rozebranych do bielizny Litwinów wysłano do Jaszun, Wilna i Oszmiany, co miejscowa ludność od razu nazwała żartobliwie „białą procesją”. Wcześniej na tyle dali się mieszkańcom okolicznych wsi we znaki, że prowadzący ich AK-owcy musieli bronić ich przed samosądem. Tak opisuje to zdarzenie Edmund Banasikowski w książce „Na zew Ziemi Wileńskiej: „Patrole polskie odprowadziły ich na szosę, a stąd cała rozciągnięta kolumna plechawiciusowców w bieli ruszyła niezbyt tryumfalnym marszem na Wilno…”

W wyniku tej i wcześniejszych dotkliwych porażek formacji litewskich w walce z wileńską  AK, wojskowe oddziały Plechaviciusa zostały w końcu rozwiązane.

1472 – urodziła się Elżbieta II Jagiellonka – królewna polska, księżniczka litewska, córka Kazimierza Jagiellończyka. Zmarła po 1480 r.

1859 – urodził się Teodor Axentowicz – polski malarz, rysownik i grafik pochodzenia ormiańskiego, profesor i rektor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Autor niezrealizowanego projektu witraża dla katedry ormiańskiej we Lwowie (1895). W czasie renowacji katedry zaproponowano mu zaprojektowanie nowego ołtarza z marmuru oraz mozaiki w absydzie centralnej i ambony. Zmarł w 1938 r.

1878 – w Zurychu zmarł Andrzej Towiański – polski ziemianin, filozof i mistyk. Charyzmatyczny przywódca tzw. towiańczyków – organizacji zwanej też Kołem Sprawy Bożej. Wśród jego uczniów byli m.in. Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki. Urodzony w 1799 r. w Antoszwińciach na Wileńszczyźnie.

1901 – w Rosji urodził się Witold Pilecki – rotmistrz kawalerii Wojska Polskiego, uczestnik wojny z bolszewikami, żołnierz podziemia, organizator ruchu oporu w Auschwitz-Birkenau. Autor pierwszych na świecie raportów o Holokauście. Wychowywał się w Wilnie, gdzie zdał maturę i należał do tajnego harcerstwa. W 1920 r. brał udział w obronie Grodna, w Bitwie Warszawskiej i obronie Wilna. Skazany na śmierć przez sąd PRL, rozstrzelany w 1948 r.

1916 – w Kopyczyńcach urodził się Franciszek Sławski – polski językoznawca, slawista. Zmarł w 2001 r.

1922 – do Nowogródka przybył sędziwy syn Adama Mickiewicza – Władysław.

1937 – po zabójstwie polskiego policjanta dokonanym przez Żyda, w Brześciu nad Bugiem doszło do pogromu ludności żydowskiej.

1939 – we Lwowie urodził się Włodzimierz Press – polski aktor. Wszystkim znany jako Grześ z serialu „Czterej pancerni i pies”.

1963 – urodził się Andrzej Przewoźnik – polski historyk, działacz państwowy, sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Do jego wielkich sukcesów należy m.in. odbudowa i ponowne uroczyste otwarcie Cmentarza Obrońców Lwowa. Był wiceprzewodniczącym i sekretarzem Komisji ds. Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Katyńskiej przy Prezesie Rady Ministrów. Zginął w Katastrofie Smoleńskiej w 2010 r.

1984 – zmarł Stanisław Ulam – polski i amerykański matematyk (w 1943 r. przyjął obywatelstwo amerykańskie), przedstawiciel lwowskiej szkoły matematycznej. Współtwórca amerykańskiej bomby termojądrowej w ramach projektu „Manhattan”. Miał wybitne dokonania w zakresie matematyki i fizyki matematycznej, topologii, teorii mnogości, teorii miary, procesów gałązkowych. Ulam był także twórcą pierwszych metod numerycznych, np. Metody Monte Carlo. Był też jednym z pierwszych naukowców, którzy wykorzystywali w swych pracach komputer. Urodzony w 1909 r.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 13 maja

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na:

Powiązane wiadomości:

17 września w Historii Kresów 21 sierpnia w Historii Kresów 25 maja w Historii Kresów 8 maja w Historii Kresów 19 stycznia w Historii Kresów