„Sadoleskie Towarzystwo z Suprośnej Słobody”

(Na podstawie dokumentu udostępnionego przez p. Agnieszkę Borczyk)

Wojewoda Wileński książę Karol Radziwiłł „Panie Kochanku” nigdy nie złożył przysięgi na wierność i poddaństwo Imperatorowej Katarzynie II. Wyjechał za granicę, a jego ogromne dobra były systematycznie konfiskowane. Jeszcze w 1810 r., w powiecie oszmiańskim posiadał 8 folwarków. 1

Dobra ziemskie na granicy powiatu oszmiańskiego i mińskiego należały do Marszałka Stanisława Judyckiego. „Z eksdywizji ogromnego Kamienia ( miasteczko ), zakończonej ok. 1842 r., Słoboda, wespół z innemi attynencjami przeszła w ręce różnych właścicieli, a obecnie grunta dookoła Słobody należą do mińskiego urzędnika akcyzy p. Kondrakowa”. Po powstaniu styczniowym 1863 r., na Litwie skonfiskowano 1794 majątki, które oddano „zasłużonym” urzędnikom, oficerom bądź chłopom sprowadzonym z głębi Rosji. 2 Właścicielem dóbr w tamtej okolicy został także gen. Mikołaj Klejgels.

W 1864 r. wydano ukaz zabraniający Polakom prawa nabywania ziemi na Litwie. Stan ten trwał do 30 kwietnia 1905 r., tj. do ogłoszenia ukazu o tolerancji religijnej i ukazu pozwalającego Polakom kupować ziemię na obszarze za Bugiem.3

Na zelżenie represji natychmiast zareagowali Polacy, którzy organizując się, zaczęli budować kościoły, i kupować – odzyskiwać utraconą w przeszłości ziemię.

W m. Suprośna Słoboda gminy Derewieńskiej, powiatu Oszmiańskiego miejscowi chłopi – Polacy, założyli Towarzystwo Sadoleskie.

Do Towarzystawa należeli:

– Mikołaj Łysy s. Pawła,

– Jerzy Łysy s. Pawła,

– Józef Łysy s. Pawła,

– Antoni Byczko s. Michała,

– Jan Byczko s. Jerzego,

– Adam Hasiuk s. Macieja,

– Stefan Hasiuk s. Bartłomieja,

– Piotr Sosnowski s. Józefa,

– Wincenty Saj s. Józefa,

– Mikołaj Łojko s. Eljasza,

– Mikołaj Bondarewicz s. Jerzego,

– Józef Grygorcewicz s. Jana

W dniu 27 kwietnia 1905 r., pełnomocnik Towarzystwa Mikołaj Łysy s. Pawła, podpisał umowę kupna – sprzedaży z mieszczaninem Gecelem synem Chaima Abramsona – pełnomocnikiem generała adiutanta Mikołaja syna Wasyla Klejgelsa. Umowę sfinalizowano w Wileńskim Biurze Notarialnym Aleksandra Iljaszenko s. Jefima przy ul. Niemieckiej nr 23, w Domie Bunimowicza. Generał Klejgels, za pośrednictwem Włościańskiego Ziemskiego Banku, zatwierdzonego przez notariusza Wileńskiego Sądu sprzedał włościanom użyteczną ziemię „ z pod lasu w jednym ucząstku pod nazwą Uroczysko Sadok – sporządzony przez geometrę Szura pomiar gruntu zatwierdził Wileńsko Kowieński Oddział Włościańskiego Ziemskiego Banku. Zakupiona działka – 53 dziesięciny 1225 sążni kwadratowych, graniczy od południa z wioską Rudźma należącą do braci Falc Fejnów ( dziedzice ). Nabytą ziemię rozdzielono pomiędzy włościan.4

Czy Towarzystwo Sadoleskie ma coś wspólnego z Iwienieckim Towarzystwem Chrześcijańskim, i kto był inicjatorem idei „pracy organicznej” na Ziemiach Zabranych – w Guberni Wileńskiej i Guberni Mińskiej?

1. Czesław Jankowski, Powiat Oszmiański, Petersburg 1896, Biblioteka Leopolda Meyeta w Warszawie, s. 111.

2. Władysław Pobóg – Malinowski, Najnowsza Historia Polityczna Polski, T.1, Gdańsk 1991, Oficyna Wydawnicza Graf, s. 16,

3. Ibidem, T.2, s. 520,

4. Wyciąg z Wieczystej Księgi Wileńskiego Notarialnego Archiwum na Oszmiański Powiat za 1905 r. – dokument udostępniony przez p. Agnieszkę Borczyk.

Stanisław Karlik