Przepowiedział niedolę i upadek Polski…

27 września minęła 400. rocznica jego śmierci. Jutro o powstałych na Litwie pismach pierwszego rektora Uniwersytetu Wileńskiego, ks. Piotra Skargi, będą rozmawiać naukowcy z Niemiec, Polski i Litwy.

11 i 12 października w wileńskiej uczelni odbędzie się konferencja „Piotr Skarga SJ i kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego”. Jej organizatorami są Instytut Literatury Litewskiej i Folkloru oraz Uniwersytet Wileński, a partnerem projektu – Instytut Polski w Wilnie .

„Był z natury osobowością energiczną, żywą (…). Zaraz po wstąpieniu na ambonę cały płonął, grzmiał jak burza, olśniewał jak błyskawica, uderzał jak piorun. Czasem prosił i błagał, modlił się i na twarz upadał przed Panem, by za chwilę, zdjęty oburzeniem, miotać zaklęcia i groźby. Miał wrodzony przymiot największych mówców: potęgę natchnienia i dar porywania serc ludzkich” – charakteryzował charyzmatycznego kaznodzieję ks. Kazimierz Panuś („Piotr Skarga”).

Urodził się w 2 lutego 1536 roku w Grójcu na Mazowszu w rodzinie szlacheckiej Michała i Anny ze Świętków. Był najmłodszym spośród szóstki ich dzieci – miał trzech braci i dwie siostry.

„Z rodzinnego domu Piotr Skarga wyniósł silną wiarę, pobożność i głębokie przywiązanie do wyznania katolickiego. Zresztą cała dzielnica mazowiecka stanowiła ostoję katolicyzmu. Nowinki religijne nie znajdowały tu posłuchu, a zwolenników reformacji była ledwie garstka” – pisał Marek Balon („Ks. Piotr Skarga”).

W 1552 rozpoczął studia na Akademii Krakowskiej. Po trzech latach ze stopniem bakałarza ukończył wydział filozoficzny. Nie kontynuował studiów prawdopodobnie ze względu na brak pieniędzy.

W 1555 rozpoczął pracę w szkole parafialnej przy kolegiacie św. Jana w Warszawie. Od 1557 wychowywał nieletniego Jana Tęczyńskiego, syna wojewody lubelskiego Andrzeja Tęczyńskiego. Kontakty z możnym rodem umożliwiły mu w 1560 roku wyjazd z podopiecznym do Wiednia.

Po powrocie z zagranicy poznał biskupa kujawskiego, późniejszego arcybiskupa gnieźnieńskiego, Jakuba Uchańskiego. Prawdopodobnie pod jego wpływem zdecydował się zostać duchownym. Otrzymał święcenia kapłańskie w 1564 roku we Lwowie. Tam też pełnił m.in. obowiązki kanclerza lwowskiej kapituły.

W 1566 przeniósł się do Gorliczyna pod Przeworskiem. Prowadził tam działalność duszpasterską na dworze syna hetmana Jana Tarnowskiego. Po jego śmierci w 1567 roku Skarga wrócił do Lwowa. Na krótko jednak, gdyż już w następnym roku wyjechał do Wiednia, skąd w początkach 1569 roku udał się do Rzymu i wstąpił do zakonu jezuitów. W 1571 z wyróżnieniem ukończył nowicjat.

Po powrocie do Rzeczypospolitej osiadł w Pułtusku, gdzie był kaznodzieją i wykładowcą w miejscowym kolegium jezuickim. W 1573 wyjechał do Wilna, gdzie został wicerektorem tamtejszego kolegium. Efektem jego działalności kaznodziejskiej w Wilnie było m.in. przyjęcie w 1586 roku katolicyzmu przez podkanclerzego Wielkiego Księstwa Litewskiego Lwa Sapiehę. Podczas płomiennych przemówień Skarga zawzięcie krytykował innowierców. W 1581 apelował do biskupa wileńskiego Jerzego Radziwiłła, aby był „na heretyki zaostrzonym słupem”. To w czasie posługi w Wilnie napisał i wydał drukiem „Żywoty świętych polskich”.

W 1579 król Stefan Batory przekształcił kolegium jezuickie w Wilnie w akademię, a Piotr Skarga został jej pierwszym rektorem. Cieszył się względami władcy do tego stopnia, że towarzyszył mu także podczas kampanii wojennych, np. w czasie oblężenia Połocka w 1579. Po zdobyciu przez Rzeczpospolitą Inflant trzy lata później, założył kolegia jezuickie m.in. w Rydze i Dorpacie.

W 1584 zamieszkał w Krakowie, gdzie pełnił obowiązki przełożonego domu zakonnego św. Barbary. Prowadził działalność charytatywną. Założył Bractwo Miłosierdzia, Bractwo Św. Łazarza, Bank Pobożny i Skrzynkę Św. Mikołaja.

Od 1588 pełnił zaszczytną funkcję królewskiego kaznodziei na dworze Zygmunta III Wazy. Głosił, że reformacja zniszczyła jedność wyznaniową Rzeczypospolitej. Wzywał do ograniczenia przywilejów dla protestantów, których nazywał heretykami i bluźniercami przeciw Bogu. Był zdecydowanym przeciwnikiem zawartej w 1573 roku konfederacji warszawskiej.  Wzywał wyznawców prawosławia do podporządkowania się Stolicy Apostolskiej; to m.in. dzięki jego zabiegom doszło w 1596 r. do zawarcia unii brzeskiej.

Najbardziej znanymi dziełami Skargi napisanymi na dworze Zygmunta III były „Kazania sejmowe” i „Wzywanie do pokuty obywatelów Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego”.

W swoich pismach ks. Piotr Skarga wytykał rodakom grzechy narodowe. Krytykował skłonność do tolerowania herezji oraz zamiłowanie do anarchii, co – jego zdaniem – wynikało ze złego rozumienia przez szlachtę pojęcia „wolność”.

Ubolewał nad zniewieściałością i tchórzostwem szlachty. Wzywał do pokuty, ale jednocześnie zapowiadał, że Polaków dosięgnie boska sprawiedliwość.

W 1612 roku zakończył służbę na dworze królewskim. Wyjechał do Krakowa, gdzie spędził ostatnie chwile życia. Zmarł 27 września 1612 r. Pochowano go w kościele św. Piotra i Pawła.

Ks. Piotr Skarga pozostawił po sobie bogaty dorobek kaznodziejski. Wydano drukiem 197 jego kazań (51 niedzielnych, 46 świątecznych, 100 przygodnych). Obok walorów literackich pisma zakonnika mają także wartość historyczną: kazania obozowe, mowy żałobne.

Wizjonerski styl pism Skargi sprawił, że – zwłaszcza w czasach zaborów – postrzegano go jako osobę, która przepowiedziała niedolę Polski na długo przed jej upadkiem.

Kresy24.pl

Źródło: Dzieje.pl, PAP