• ARCHIWUM KRESOWE
  • PODRÓŻE PO KRESACH
  • BIBLIOTEKA KRESOWA
  • KUCHNIA KRESOWA
  • Niepodległość
  • KALENDARIUM
    • Styczeń w Historii Kresów
    • Luty w Historii Kresów
    • Marzec w Historii Kresów
    • Kwiecień w Historii Kresów
    • Maj w Historii Kresów
    • Czerwiec w Historii Kresów
    • Lipiec w Historii Kresów
    • Sierpień w Historii Kresów
    • Wrzesień w Historii Kresów
    • Październik w Historii Kresów
    • Listopad w Historii Kresów
    • Grudzień w Historii Kresów
  • POLACY NA WSCHODZIE
  • HISTORIA I WSPOMNIENIA
  • WYSZUKIWARKA KRESOWA
  • GAZETY KRESOWE
    • Archiwum “Magazynu Polskiego”
    • Archiwum “Głosu znad Niemna”
    • Archiwum “Echa Polesia”
    • Archiwum “Polaka na Łotwie”
    • Archiwum “Kuriera Galicyjskiego”
    • Archiwum “Słowa Polskiego”
    • Archiwum “Monitora Wołyńskiego”
    • Archiwum “Głosu Polonii”
    • Archiwum “Polonii Charkowa”
    • Archiwum “Dziennika Kijowskiego”
    • Archiwum “Krynicy”
    • Archiwum “Gazety Polskiej Bukowiny”
    • Archiwum “Wołanie z Wołynia”
    • Archiwum “Naszych Dróg”
    • Archiwum “Tęczy Żytomierszczyzny”
    • Archiwum “Lwowskich Spotkań”
    • Archiwum “Polaków Donbasu”
    • Archiwum “Mozaiki Berdyczowskiej”
    • Archiwum “Słowa Życia”
  • TV Kresy24.pl
Kresy24.pl – Wschodnia Gazeta Codzienna
  • 14 Kwi 2021
  • Ukraina
  • Białoruś
  • Rosja
  • Litwa
  • Azja i Zakaukazie
  • Region Bałtyku
  • Trójmorze
  • русский
  • yкраїнська
Kresy24.pl - Wschodnia Gazeta Codzienna
  • ARCHIWUM KRESOWE
  • PODRÓŻE PO KRESACH
  • BIBLIOTEKA KRESOWA
  • KUCHNIA KRESOWA
  • Niepodległość
  • KALENDARIUM
    • Styczeń w Historii Kresów
    • Luty w Historii Kresów
    • Marzec w Historii Kresów
    • Kwiecień w Historii Kresów
    • Maj w Historii Kresów
    • Czerwiec w Historii Kresów
    • Lipiec w Historii Kresów
    • Sierpień w Historii Kresów
    • Wrzesień w Historii Kresów
    • Październik w Historii Kresów
    • Listopad w Historii Kresów
    • Grudzień w Historii Kresów
  • POLACY NA WSCHODZIE
  • HISTORIA I WSPOMNIENIA
  • WYSZUKIWARKA KRESOWA
  • GAZETY KRESOWE
    • Archiwum “Magazynu Polskiego”
    • Archiwum “Głosu znad Niemna”
    • Archiwum “Echa Polesia”
    • Archiwum “Polaka na Łotwie”
    • Archiwum “Kuriera Galicyjskiego”
    • Archiwum “Słowa Polskiego”
    • Archiwum “Monitora Wołyńskiego”
    • Archiwum “Głosu Polonii”
    • Archiwum “Polonii Charkowa”
    • Archiwum “Dziennika Kijowskiego”
    • Archiwum “Krynicy”
    • Archiwum “Gazety Polskiej Bukowiny”
    • Archiwum “Wołanie z Wołynia”
    • Archiwum “Naszych Dróg”
    • Archiwum “Tęczy Żytomierszczyzny”
    • Archiwum “Lwowskich Spotkań”
    • Archiwum “Polaków Donbasu”
    • Archiwum “Mozaiki Berdyczowskiej”
    • Archiwum “Słowa Życia”
  • TV Kresy24.pl
Home
Archiwum Kresowe

Lektura na weekend: “Czas do domu, czas” – ukraińska pieśń, piękna “jakby z Mozarta”

23 Lut 2018 Archiwum Kresowe, SUPERNEWS, Ukraina 3 comments

Fragment obrazu Juliusza Kossaka “Mohort drzemie na drewnianym koniu”

Kiedy w roku 1855 Wincenty Pol – zapomniany dziś nieco poeta doby romantyzmu – po raz pierwszy oddawał do druku Mohorta, nie przypuszczał zapewne, że jednym z fragmentów tekstu budzących największe zainteresowanie publiczności stanie się pieśń śpiewana w XVIII wieku przez polskie wojska na prawobrzeżnej Ukrainie.

Rapsod-gawęda Mohort znany jest każdemu, kto choćby pobieżnie interesuje się tematyką kresową, a to z tego względu, iż właśnie w tym utworze, po raz pierwszy słowo “kresy” pada w sensie zbliżonym do sienkiewiczowskiego – tzn. jako definicja obszaru geograficzno-kulturowego, będącego polem długotrwałego starcia z wrogimi cywilizacjami, wskutek którego stał się obszar ten nie tylko kuźnią pierwszorzędnych obrońców Rzeczpospolitej i chrześcijaństwa, ale wręcz inkubatorem rycerskiego etosu, na którym zbudowano polską tożsamość.

Wszelako w rozumieniu Wincentego Pola (Pohla), kresy nie były przestrzenią, rozciągającą się łukiem od Dyneburga, przez Połock, Witebsk i dalej na południe, ale znajdowały się w tej części dawnego województwa kijowskiego, która po podziale Ukrainy w XVIII w. została przy Rzeczpospolitej i w województwie bracławskim. Tytułowy bohater jego gawędy:

Z Litwy był rodem, choć na kresach służył.

Krótko mówiąc “kresy” – u Pola nieodmiennie pisane od małej litery – miały sens węższy, niż obecnie i nie trzeba było atrybucji geograficznej w rodzaju “południowo-wschodnie”, żeby rozumiano, o co chodzi. Później pojęcie oczywiście ewoluuje, ale to już materiał na inną opowieść.

Wielkim wkładem Mohorta w rodzimą kulturę – poza oczywistymi zaletami artystycznymi, językowymi, a także rolą, jaką poemat odegrał w kształtowaniu konserwatywnego nurtu polskiego romantyzmu – są walory, jak powiedzielibyśmy dzisiaj: etnograficzne.

Wiele uwagi don Vincenzo – ale nie Corleone! – poświęca kulturze śpiewu, silnie obecnej w życiu szlachty kresowej końca XVIII wieku (finałem poematu jest wojna polsko-rosyjska 1792, w której Mohort symbolicznie przekazuje kierowanie wojskiem narodowym księciu Józefowi Poniatowskiemu).

Na zamknięcie II rapsodu (księgi?) poematu Mohort intonuje pieśń, zaczynającą się od słów:

Czas do domu, czas!
Zabawili nas!

Została ona opatrzona przez Pola przypisem: “jest pieśń na Rusi, śpiewana na bardzo rzewną, ukraińską nutę, którą był zwyczaj śpiewać przy pożegnaniu, dziękując za gościnne podjęcie domu. Żałuję bardzo, że z tej całej pieśni doszły mnie tylko te dwa wierze z tradycji. Pewien jednak jestem, iż są ludzie, co ją znają jeszcze, i bardzo byłbym wdzięcznym za to, gdyby mi kto przesłać raczył pieśń i melodię tej pieśni”.

Jakoż nie zawiódł się autor w swoich oczekiwaniach… 12 mara 1855, a więc po premierze Mohorta (książka wyszła “z początkiem 1855 r.” w Krakowie) niejaki pan J. Cyryna w adresowanym do Pola wierszu napisał:

Czytając rapsod p.t. Mohort, wpadła mi pod oko nota autora, który żąda pieśni ukraińskiej: “Czas do domu, czas” itd. Piosenkę tę nieraz śpiewaliśmy chórem, wracając z polowania, to z śp. Janem Poniatowskim, to z śp. Marcinem ks. Sapiehą; otóż została mi w pamięci muzyka, prawdziwej prostoty pełna, a piękna, jakby z Mozarta wypłynęła pióra, i trzy strofy, które jako poezja niewiele warte, posyłam – a było tego dziesięć strof, których nie pamiętam.

Na poparcie swych słów musiał Cyryna nadesłać owe pierwsze trzy strofy (wraz z muzyką), skoro w III wydaniu Mohorta zamieścił je Pol w objaśnieniach. Pisane są one wielce interesującym – nie tylko dla lingwisty – polsko-ukraińskim surżykiem:

Czas do domu, czas
Zabawyły nas!
Bude mene maty byty
Nyma komu boronyty…
Czas do domu, czas,
Zabawyły nas!

Jeszcze ne czas, ni,
Zabawy try dni!
Nestij, nestij na porozi,
Łudsze w chati jak na wozi…
Jeszcze ne czas, ni,
Zabawy try dni!

Czas do domu, czas,
Pozdrawlaju was!
Maty doma ożydaje,
Jak ne wernu, to połaje…
Czas do domu, czas,
Pozdrawlaju was!

Co ciekawe, autor Mohorta upiekł tym samym przysłowiowe dwie pieczenie. Z jednej strony odkurzył w swej pamięci trzy strofy pieśni, z której przed pierwszym wydaniem umiał przypomnieć sobie zaledwie dwa wersy, po wtóre odniósł zwycięstwo nad pewnym czytelnikiem, który zarzucił mu… konfabulację:

Mieszkam na Ukrainie i przyznam się WMP. Dob. [tj. Wincentemu Polowi], że znam pieśni, które tu szlachta i lud śpiewa, ale nigdy nie słyszałem o pieśni, którą cytujesz i która w Mohorcie gra taką rolę:

“Czas do domu, czas,
Zabawili nas”.

Więc póki mi WM. Pan Dobr. nie nadeślesz tej pieśni razem z nutą, będę miał tę całą rzecz za fikcję poetyczną i rzecz wątpliwą.

Typowa ludzka przypadłość! Nie znam, znaczy: nie istnieje. Trzeba się tej skłonności naszego umysłu wystrzegać, bo, jak uczy powyższy przykład, łatwo wpaść w pułapkę niewiedzy.

Dominik Szczęsny-Kostanecki

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na:

Powiązane wiadomości:

Brak powiązanych wiadomości

Tagi: Kresy Mohort Pol Poniatowski Ukraina
  • Tags
  • Kresy
  • Mohort
  • Pol
  • Poniatowski
  • Ukraina

3 komentarzy

  1. somma
    23 lutego 2018 o 20:18 Odpowiedz ↓

    W. Pol był nie tylko poetą, a także geografem, choć samoukiem. Autor chyba też, skoro istnieje kilka błędów termiologicznych z zakresu geografii.

  2. Pafnucy
    25 lutego 2018 o 14:19 Odpowiedz ↓

    Jak znalazł dla ukraińców wyjeżdżających z Polski lub tych których wcieli Putin do Federacji Rosyjskiej. Małorosjanie to dziwny fenomen. Nie dość, że myślą że są oddzielnym narodem od reszty Rosjan to jeszcze najbardziej na świecie nienawidzą Polaków a w Polsce jest ich już ponad 2 miliony. Pomijam już fakt schizofrenicznej polityki historycznej, która kupy się nie trzyma i jest pełna paradoksów, mitów i zwyczajnych kłamstw.

    1. Luk
      26 lutego 2018 o 20:33 Odpowiedz ↓

      Kacapski kundel dał głos ni próbuje wmawiać Polakom na Polskim forum zmyślone na Łubiance brednie.
      Nie ma czegoś takiego jak “Małorosja” tak samo jak nie ma czegoś takiego jak “Przywiślański Kraj”.
      Kiedyś kiedy Rosja na nieszczęście dla naszego regionu była silna, tak nazywała carskie prowincje.
      Na szczęście car dostał kopa w zad a Polska i później Ukraina odzyskały niepodległość spod kacapskiej okupacji.
      Ukraińcy dziś najbardziej nie lubią Rosjan co jest zasługą idioty Putina, który najechał na ten kraj. Najbardziej lubią Polaków i nie ma tu znaczenia niefortunna czasem polityka państwa ukraińskiego…

Pozostaw odpowiedź Pafnucy Anuluj

Najczęściej czytane
Przedstawiciel Kremla zapowiedział początek końca Ukrainy

Przedstawiciel Kremla zapowiedział początek końca Ukrainy

Rosjanie wyśmiewają polską flotę, a w Niemczech znów pojawia się apel o moratorium na Nord Stream 2 (KOMENTARZ)

Rosjanie wyśmiewają polską flotę, a w Niemczech znów pojawia się apel o moratorium na Nord Stream 2 (KOMENTARZ)

Tak wyglądają obozy rosyjskich wojsk przy granicy z Ukrainą (FOTO) (WIDEO)

Tak wyglądają obozy rosyjskich wojsk przy granicy z Ukrainą (FOTO) (WIDEO)

Amerykańskie okręty płyną na Morze Czarne

Amerykańskie okręty płyną na Morze Czarne

Uderzające w rząd PIS billboardy na Białorusi przy granicy z Polską

Uderzające w rząd PIS billboardy na Białorusi przy granicy z Polską

Żołnierze NATO przybędą na Ukrainę na ćwiczenia

Żołnierze NATO przybędą na Ukrainę na ćwiczenia

Rosja żąda od Słowacji zwrotu szczepionek Sputnik V

Rosja żąda od Słowacji zwrotu szczepionek Sputnik V

Litwa chce zaproponować NATO przedstawienie Ukrainie Planu Działań na rzecz Członkostwa

Litwa chce zaproponować NATO przedstawienie Ukrainie Planu Działań na rzecz Członkostwa

Białoruś wysyła wojska na granicę z Ukrainą (WIDEO)

Białoruś wysyła wojska na granicę z Ukrainą (WIDEO)

Prokuratura aresztowała mienie uwięzionych Polaków!

Prokuratura aresztowała mienie uwięzionych Polaków!

Najnowsze
14 Kwi
Rosja

Rada Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej ostrzegła przed aktami terrorystycznymi na Krymie. Sprawcami mogą być USA, kraje NATO i UE oraz Ukraina

14 Kwi
Rosja

Rosja może zostać odłączona od SWIFT. Decyzja podczas najbliższego posiedzenia PE

14 Kwi
Białoruś

Z ostatniej chwili: Andrzej Pisalnik i jego żona już na wolności. Zostali przesłuchani w Mińsku

14 Kwi
Rosja

W obozie rosyjskich wojsk 45 kilometrów od granicy Ukrainy wybuchł pożar (WIDEO)

14 Kwi
Białoruś

Wywiad USA: Rosja może wtargnąć na Białoruś

14 Kwi
Białoruś

Szef Sił Zbrojnych RB poskarżył się w Moskwie na aktywność NATO w pobliżu granicy z Białorusią

14 Kwi
Azja i Zakaukazie

Paszinian: W Górskim Karabachu zginęło około 4 tys. Ormian

Publikacje wyrażają jedynie poglądy autora/ów i nie mogą być utożsamiane z oficjalnym stanowiskiem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.

© Kresy24.pl 2018. Wszelkie Prawa Zastrzeżone.  Kontakt | Polityka prywatności
Produkcja: Fundacja Wolność i Demokracja