Kleck… 1921/42

Miasteczko Kleck  już w XI wieku było stolicą słowiańskiego plemienia Drehowiczan, od XV wieku  stanowiło własność Jagiellonów, którzy darowali je Radziwiłłom.

W czasach I RP znajdowało się w zachodniej stronie powiatu słuckiego, nad rzeką  Łanią, przy trakcie pocztowym z Nieświeża do Pińska i o prawie 9 mil od Słucka – „w znakomitej pod względem urodzajności glebie, lecz w zupełnie płaskiej miejscowości położone”.[1]

Pole bitwy pod Kleckiem, fot. Tadeusz  Łopalewski

Znane jest w historii z odniesionego w 1506 r., zwycięstwa wojsk polsko – litewskich nad Tatarami. W rzece Cepra, od krwi  tatarskiej zaczerwieniła się woda –  miejscowe jeziorko ludność do dzisiaj nazywa „Krasnym Stawem”.

Po Traktacie Ryskim 1921 r.,  znalazło się w granicach II RP. Linia kolejowa Baranowicze – Stołpce, stacja w Pogorzelcach.  W zwartej zabudowie w miasteczku  znajdowało się 675 przeważnie drewnianych budynków mieszkalnych. Ludność : – 5671 mieszkańców (2796 mężczyzn, 2875 kobiet), wg wyznania: katolicy – 324, prawosławni – 937, ewangelicy – 1, mojżeszowego – 4190, mahometańskiego – 219. Narodowość polską podawało:-  448, białoruską – 1098, żydowską – 4101, tatarską – 24.[2]

Kościół w Klecku, fot. Tadeusz Łopalewski

Do ważniejszych instytucji należały: Magistrat, Urząd Gminy, 1 kościół katolicki, 2 cerkwie prawosławne, 1 meczet, 1 synagoga,  prywatne białoruskie gimnazjum, szpital, garbarnie, kilka młynów parowych i jeden motorowy, 7 wiatraków – młynów, elektrownia Kapłana M i G., 2 banki –  Spółdzielczy Ludowy Chrześcijański i  Ludowy Żydowski, 3 hotele, księgarnia, farbiarnia, fabryka grzebieni Kama, firma komunikacji samochodowej…

Ludność zajmowała się szeroko rozumianym handlem , rzemieślnictwem i usługami.[3]

Kleck, 1937 r., najprawdopodobniej pożegnanie emerytalne płk. Jana

                          Kuroczyckiego. W jasnym garniturze siedzi  p. Szarkowski. Fot. ze

                          zbiorów Zbigniewa  Wołocznika.     

Burmistrzami Klecka byli:  Leon Bernowicz (1927),który posiadał majątek ziemski w Zubkach gm. Kleck. Zarządcą majątku był Włodzimierz Wołocznik.  Żona burmistrza Maria została zamordowana przez Niemców 13 lipca 1942 r., w Baranowiczach – Kołdyczewie. Rodzina posiadała dom w Klecku przy ulicy Pińskiej. Płk   Jan Kuroczycki (odszedł na emeryturę w lutym 1937) – pochodził z drobnej szlachty zagrodowej herbu Samson, z zaścianka Kuroczyce. Za odmowę przejścia na prawosławie, car pozbawił rodzinę szlachectwa i ziemi. Prawdopodobnie wcześniej – 1929 r., był zastępcą starosty w Stołpcach.  Ppłk  rez. Witold Chmielewski.[4]

Ppłk rez. Witold Chmielewski s. Franciszka ur. 4VIII1892 w Piekuszach na Wileńszczyźnie. Absolwent Szkoły Handlowej w Wilnie (1914) i Pawłowskiej Szkoły Wojskowej w Petersburgu. Służył w armii rosyjskiej, I Korpusie Polskim w Rosji – komendant m. Berezyna, od 1918 w W.P., w wojnie 1920 r., dca komp. 77 pp. W 1932 r., przeniesiony do rezerwy. Odznaczony: VM 5 kl., trzykrotnie KW, MN. Zamordowany w 1940 r., w Katyniu.

W 1927 r., odbyły się  wybory do Rady  Miasta, w wyniku których na 24 radnych przeszło 3 Polaków (I. Sławiński – kierownik banku, M. Muszkat – lekarz, J. Czubiński – organista), 1 Tatar (Ch. Jakubowski – rolnik, b. urzędnik), 4 Białorusinów (Jakubionek – dyrektor gimnazjum, i trzech  drobnych rolników), 16 Żydów ( Długacz – lekarz, 8 kupców, 4 rzemieślników, 2 przemysłowców, 1 fotograf).[5]

Okręgowy Związek Kółek Rolniczych, przy poparciu sejmiku i Wojewódzkiego Związku Kółek Rolniczych zorganizował w dniach 28/30 sierpnia 1927 r.,  pierwszą po wojnie Wystawę Rolniczą w Klecku. Na wystawie prezentowano: przemysł ludowy, hodowlę, ogrodnictwo, pszczelarstwo, wyroby cementowe… Wystawę wizytował Wojewoda  Zygmunt Beczkowicz przy udziale  przedstawicieli instytucji  i społeczeństwa – powitany został przez Prezesa Związku Kółek Rolniczych O. Jeleńskiego. Poświęcenia wystawy dokonał ks.proboszcz Franciszek Perekszlis. Niemały udział w organizacji  miał 9 Baon Korpusu Ochrony Pogranicza, który udekorował  pawilony kwiatami i warzywami. Podczas zwiedzania  śpiewano białoruskie pieśni,  w remizie zorganizowano zabawę taneczną oraz wyświetlano filmy o tematyce rolniczej. Stosowny artykuł  w Życiu Nowogródzkim napisał M. Białkowski[6]

 

Zdając sobie sprawę z zagrożenia pożarowego, lokalne władze administracyjne, zorganizowały w dniach 24/28 X 1927 r., pięciodniowy kurs pożarnictwa w Klecku.

Kurs ukończyło 11 słuchaczy: z wynikiem dobrym; M. Bliźniak, M. Zienijczyk, M. Zabunowicz, M. Wasilewski, J. Szklarzyk, P. Kowalczyk, z dostatecznym; K. Jakubowski, l. Mokrzecki, T. Iwanowski, P. Breczko, M. Wasilewski. W skład komisji egzaminacyjnej wchodzili:  Bernowicz – burmistrz Klecka, M. Muszkat – lekarz, prezes S.P. Kleck, Dunikowski – naczelnik Straży Pożarnej Kleck, Piotrowski – sierżant P.W. i W.F., J. Mazan – aspirant pożarnictwa, kierownik kursu.[7]

 

W czasie swojej podróży po Kresach, w dniu 24 września 1929 r.,  Kleck odwiedził Prezydent RP Ignacy Mościcki.  Towarzyszyli mu Wojewoda Nowogródzki  Zygmunt Beczkowicz, gen. Trojanowski, gen. Tessaro Zosik, Naczelnik Wydziału Bezpieczenstwa Pałasz, Komendant Wojewódzki Policji Państwowej insp. Raszkowski, Naczelnik Wydziały Śledczego Radziejewski. Wszyscy odwiedzili szkołę tresury psów meldunkowo – śledczych i przyglądali się ich tresurze.[8]

W dniu 17 czerwca 1937 r., wybuchł w Klecku  pożar, w wyniku którego spłonęło ok. 200 domów mieszkalnych, a  ok. 500 rodzin zostało bez dachu nad głową. Większość spalonych domów należała do ludności żydowskiej – spaliły się  m.in., stara bożnica, mikwa i jeszybot.

Pożar spowodowała  13 letnia uczennica szkoły „Tarbut” Liba Mahler, która zamierzając wyprasować kostium, przez nieuwagę przewróciła stojące na maszynce spirytusowej żelazko, w wyniku czego stanęła w płomieniach.

Pomimo udzielenia  pomocy, na skutek doznanych poparzeń, dziewczynka zmarła.[9]

Swego rodzaju sensację wzbudzało zdarzenie związane  z drewnianym krzyżem, który  znajdując się w ogniu palącego się kościoła i domów mieszkalnych ocalał. Zdarzeniu temu wielu mieszkańców nadało osobliwe znaczenie.  Nawet z odległego o 20 km Nieświeża, oraz kilku innych miejscowości powiatu nieświeskiego ruszyły pielgrzymki wiernych do krzyża w Klecku.[10]

Po  tych nieodwracalnych zniszczeniach, Wydział Powiatowy w Nieświeżu, powziął szereg uchwał dotyczących odbudowy  miasteczka Kleck. Postanowiono:

– sporządzić plan zabudowania  miasta,

– oszacować  zaistniałe straty,

– w oparciu o opinię Rady Miejskiej wytyczyć nowe dzielnice,

– zwrócić się o kredyt do instytucji kredytowych państwa,

– uzyskać pomoc techniczną od Urzędy Wojewódzkiego w Nowogródku[11]

II wojna światowa, zaczęła się dla Klecka tragicznie:

„Kiedy  17 września 1939 r., wkroczyli do Klecka Sowieci, jeden z dowódców stanął na czołgu w rynku, i ogłosił, że Armia Czerwona uwolniła mieszkańców  od pańskiego ucisku. Gdy skończył, zapytał  zebranych – wielu  Białorusinów i Żydów – „gdzie gałowa”(burmistrz). Zebrani przyprowadzili emerytowanego płk. Wojska Polskiego Jana Kuroczyckiego, którego pozbawiono  życia po zarzuceniu liny na szyję,  ciągnąc ciało czołgiem  po bruku. Znalezione przy cmentarzu prawosławnym  sponiewierane ciało pułkownika, ludność pochowała na cmentarzu”.[12]

Podczas  okupacji niemieckiej – 21/22 lipca 1942 r., Niemcy wymordowali ludność żydowską w  kleckim gettcie. W miasteczku uległo spaleniu wiele budynków mieszkalnych – rodzina Włodzimierza Wołocznika utraciła  dom przy ul. Zawalnej 62.

Po II wojnie światowej  Kleck w  Obwodzie Mińskim na terenie  Republiki  Białoruś – liczy 10.800 mieszkańców.

 

Artykuł opracowano przy współpracy Zbigniewa Wołocznika

 

Stanisław Karlik