Bracia Rymaszewscy z Pierszai

(Wspomnienie b. mieszkanki Wołożyna p. Ireny Bujalskiej z Warszawy)

Pierszaje pod zaborem rosyjskim były miasteczkiem gminnym, położonym na zachodnim krańcu powiatu mińskiego, nad rzeką Pierszajką, przy ujściu do niej rzeki Malinówki – przy drodze z Mińska do Oszmiany.

Niegdyś były dobrami stołowymi biskupów wileńskich, kardynał Jerzy Radziwiłł ufundował tam ok. 1600 r. kościół parafialny, który później przebudowali Tyszkiewiczowie.

Po różnych kolejach losu, Pierszaje dopiero po 1795 r. dostały się w ręce Tyszkiewiczów.(1)

Nazwa miejscowości ma pochodzić z j.litewskiego, i oznaczać „swaty”.

W latach 1921/39 Pierszaje były gminą i znajdowały się najpierw w powiecie Stołpce, a od 1926 r. w powiecie Wołożyn, województwo Nowogródek. Na miejscu była poczta i urząd parafii rzymskokatolickiej – urząd parafii prawosławnej w Dowbieniach. Stacja kolejowa w Połoczanach – ok. 26 km, przystanek autobusowy w Iwieńcu lub Wołożynie – 5 – 6 km. Sąd Grodzki w Iwieńcu, Okręgowy w Wilnie.

W Pierszajach – folwarku, zamieszkiwało 114 osób narodowości polskiej, w wiosce 361 ( narodowości polskiej – 320 i białoruskiej – 41 ( w folwarku 8 budynków mieszkalnych, we wsi 51).(2)

Ojciec p. Ireny, pracownik Kasy Stefczyka w Wołożynie p. Bazyli Bujalski, przyjaźnił się z p. Józefem Rymaszewskim, który był plenipotentem w dobrach Tyszkiewiczów i z bratem Wincentym obaj zamieszkiwali w budynku pałacowym k. kościoła w Pierszajach.

„Józef Rymaszewski był wysokiego wzrostu, okrągły na twarzy, z widocznym brzuchem, z wąsikiem, lekko łysiejący. Wincenty był młodszy, niższego wzrostu z włosami z przedziałkiem z lewej strony. Obaj ubierali się po cywilnemu. Józef chodził w butach z cholewami „galife” i w sportowej marynarce koloru szaro-beżowego. Młodszy brat ubierał się tylko po cywilnemu, i chyba nie nosił butów z cholewami.

Najstarsza córka Józefa – Wicia uczyła się poza Wołożynem, młodsza Irena w gimnazjum w Wołożynie – mieszkała na kwaterze, i czasami przychodziła do nas w odwiedziny w towarzystwie Wery Kokoszko, córki wójta z Wiszniewa. Irena chodziła w mundurku gimnazjalisty, w bereciku na głowie – z odznaką kaganka wiedzy i księgi. Pamiętam, że do Ireny, mówiono „panno Irciu”!

Pan Wincenty Rymaszewski miał kilkoro dzieci – trzech małych chłopców i biegającą dziewczynkę. Najstarszy chłopiec może chodził do drugiej lub trzeciej klasy. Dziećmi Państwa Rymaszewskich opiekowała się niania.

Z odwiedzin u Państwa Rymaszewskich pamiętam konne wyprawy do lasu bryczkami i odwiedziny ich niani, która mieszkała za Pierszajami w lesie. Niania miała w domu warsztat tkacki, i pokazywała nam tkactwo.

Rodzina Państwa Rymaszewskich zamieszkiwała w pobliżu kościoła, i pamiętam, że będąc tam chyba na Wielkanoc, przechodziliśmy na teren kościoła przez furtkę w płocie.

W 1939 r., obie rodziny Sowieci wywieźli na Sybir.

W 1946 r., kiedy wracałam z Syberii do Polski, na stacji w Baranowiczach zobaczyłam w wagonie kolejowym Wicię i Ircię Rymaszewskie, które nic nie wiedziały o swoich ojcach.”(3)

Na Białoruskiej Liście Katyńskiej opublikowanej w internecie przez Centrum Polsko – Rosyjskiego Dialogu i Pojednania, pod pozycją nr 811, znajduje się nazwisko Józefa Rymaszewskiego s. Adama i Emilii, aresztowany 20.09.1939 r. w Pierszajach pow. Wołożyn, więzienie Wołożyn, zaginiony 1939 r. W Indeksie Represjonowanych Ośrodka Karta jest Wincenty Romaszewski s. Adama ur. 1894 r., aresztowany na Białorusi.

W dniu 10 maja 1928 r., „Życie Nowogródzkie” nr 92 pisało: ” We wsi Pierszajach zawiązana została z inicjatywy prywatnej Spółka Łowiecka w skład której jako prezes wszedł Adam Czerniawski i jako członkowie p.p. Wincenty Adamowicz i Józef Bastrel. Na członków spółki zapisało się 57 osób. (W:) Pracownia Mikrofilmów B.N. w Warszawie, Warszawa 4 maja 2012 r.

Stanisław Karlik