10 stycznia w Historii Kresów

1919 – w Wilnie zmarł Antoni Wiwulski – polski architekt, rzeźbiarz. Autor m.in. wileńskiego Pomnika Trzech Krzyży.

Urodzony w 1877 r. Był pierwszym architektem i rzeźbiarzem pochodzącym z Litwy, który na przełomie XIX i XX wieku ukończył Wyższą Szkołę Techniczną w Wiedniu oraz Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Pięknych w Paryżu.

Największą sławę przyniósł mu Pomnik Grunwaldzki w Krakowie. Jednak nas bardziej interesuje Pomnik Trzech Krzyży na Górze Trzykrzyskiej w Wilnie, gdzie według legendy w czasach księcia Olgierda zamęczono 7 franciszkanów. Rzeźbiarz zaprojektował pomnik w 1916 r. z inicjatywy księdza prałata Kazimierza Michalkiewicza.

Wiwulski brał udział w obronie Wilna przed wojskami sowieckimi 5 stycznia 1919 r. w składzie polskiej Samoobrony Wileńskiej. W czasie służby wojskowej nabawił się ciężkiego zapalenia płuc, w wyniku czego zmarł w kilka dni po opanowaniu miasta przez sowietów i po ogłoszeniu Litewskiej Republiki Sowieckiej. Został pochowany na Cmentarzu na Rossie w Wilnie.

Pomnik jego autorstwa przetrwał do 1950 r. kiedy to został wysadzony w powietrze przez sowietów. W 1989 r. mieszkańcy Wilna postanowili odbudować krzyże jako pomnik ofiar stalinizmu. Pomnik odbudowana w ciągu 14 dni. Część odkopanych resztek dawnych krzyży zamurowano w fundamentach, część widoczna jest poniżej pomnika. Nowe krzyże są takie same jak Wiwulskiego tylko o 1,8 m wyższe.

1654 – car Aleksy Romanow wypowiedział wojnę Rzeczypospolitej. Tydzień później rada kozacka poddała Ukrainę Moskwie, a Bohdan Chmielnicki uznał się za poddanego cara.

1803 – zmarł Ignacy Zaborowski – polski pijar, matematyk i geodeta, profesor geometrii, członek Towarzystwa Ksiąg Elementarnych, autor podręcznika „Geometria praktyczna i Logarytmy dla szkół narodowych” – pierwszych polskich tablic logarytmicznych, za które uzyskał od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Medal Merentibus. Urodzony w 1754 r.

1868 – we Lwowie zmarł Karol Szajnocha – polski pisarz, historyk, działacz niepodległościowy. Uczęszczał do szkół średnich w Samborze i we Lwowie, rozpoczął studia na Uniwersytecie Lwowskim, z którego został wyrzucony za działalność niepodległościową. Półtora roku spędził w ciężkim więzieniu, czego skutkiem była m.in. późniejsza całkowita utrata wzroku i reumatyzm.

Pracował m.in. jako korektor w redakcjach czasopism lwowskich: „Dziennik Mód”, „Lwowianin”, „Rozmaitości” — dodatku do „Gazety Lwowskiej” oraz jako zastępca kustosza w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich. Pomagał też owdowiałej matce w prowadzeniu dzierżawy w Żydaczowie.

Autor niezwykle popularnego dzieła Jadwiga i Jagiełło – którego pierwsze, trzytomowe wydanie ukazało się we Lwowie w latach 1855-1856. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim. Urodzony w 1818 r.

1892 – w Kalużycach na Mińszczyźnie urodził się Melchior Wańkowicz – polski pisarz, dziennikarz, publicysta. Uważany za jednego z najwybitniejszych reportażystów w historii literatury polskiej. Pochodził z rodziny ziemiańskiej herbu Lis, zasłużonej dla obrony polskości na Kresach. Jednym z jego krewnych był malarz romantyczny Walenty Wańkowicz, przyjaciel Adama Mickiewicza i autor jednego ze znanych portretów poety.

Wychował się w majątku babki na Kowieńszczyźnie. Od 1918 r. działał w Towarzystwie Straży Kresowej, pełnił funkcję kierownika Działu Prasy i Propagandy. Kierował wydawaniem 24 pism, w tym 5 dzienników, w 6 językach, nadzorował 6 księgarń oraz drukarnię. Sam też pisał broszury propagandowe: „Dlaczego żołnierz polski wkracza na Litwę i Białoruś”, „Moskal – twój wróg”, „Jak naród sobą rządzi?”. W 1920 r. wziął udział w wojnie polsko – bolszewickiej na Kresach Wschodnich – został odznaczony Krzyżem Walecznych.

Podczas II wojny światowej pracował jako korespondent wojenny przy II Korpusie Polskim gen. Władysława Andersa, bezpośrednio po wojnie wydał swoją najbardziej znaną książkę – „Bitwę o Monte Cassino”. Zmarł w 1974 r.

1925 – w Łucku urodził się Florian Siwicki – generał i polityk PRL, członek WRON, minister obrony narodowej w PRL-u, najbliższy współpracownik generała Wojciecha Jaruzelskiego.

1926 – w Wilnie urodził się Tadeusz Olechowski – polityk PRL , minister handlu zagranicznego, minister spraw zagranicznych. Zmarł w 2001 r.

1963 – zmarł Tadeusz Szeligowski – polski kompozytor, pedagog. Studia muzyczne odbył w Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie w latach 1910-1914 – studiował grę fortepianową pod kierunkiem Villema Kurza.

W okresie międzywojennym działał w Wilnie jako adwokat, wykładowca w Konserwatorium Muzycznym i animator życia muzycznego. Pisał na łamach „Kuriera Wileńskiego”, „Tygodnika Wileńskiego”, „Muzyki” i „Kuriera Poznańskiego”. Urodzony w 1896 r. we Lwowie.

2004 – zmarł Michał Wołosewicz – polski poeta. Dzieciństwo i młodość spędził w Wilnie. Po II wojnie światowej przeniósł się na Białoruś do Bieniakoń. W 1971 r. we wsi Wawiórka odnalazł i opiekował się grobem majora Jana Piwnika „Ponurego”. Urodzony w 1925 r. w Starych Rakliszkach w Puszczy Rudnickiej.

Kresy24.pl / Historyczne Kalendarium Kresowe – 10 stycznia