Defilada 1200 “Strzelców” w Grodnie po ćwiczeniach (1926). Fot. Domena publiczna
W 1908 roku władze Austro-Węgier zezwoliły na tworzenie polskich organizacji paramilitarnych. W rezultacie, z inicjatywy Józefa Piłsudskiego, powstał we Lwowie Związek Strzelecki, zaś w Krakowie Towarzystwo Sportowo-Gimnastyczne „Strzelec”.
W chwili wybuchu I wojny światowej Związek Strzelecki liczył 6449 wyszkolonych bojowników, a organizacje w nim skupione stały się podwaliną Legionów Polskich walczących po stronie Trójprzymierza, oraz konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej, która odegrała znaczącą rolę w odbudowie polskiej państwowości.
7 listopada 1919 roku Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, w porozumieniu z Ministerstwem Spraw Wojskowych, zarejestrowało Związek Strzelecki z siedzibą w Warszawie. Do lipca 1920 roku w wojnie polsko-bolszewickiej wzięło udział ok. 10 tys. członków organizacji. Młodzież w wieku 15–25 lat stanowiła znaczną część ludności międzywojennego państwa polskiego. Głównymi źródłami oficjalnej działalności młodego pokolenia były szkoły średnie i Wojsko Polskie, a także organizacje społeczne. Jedną z najbardziej rozpowszechnionych i aktywnych organizacji młodzieżowych był właśnie Związek Strzelecki. Jego główne działania obejmowały działalność kulturalno-oświatową, przysposobienie wojskowe, wychowanie fizyczne oraz działalność gospodarczą. Stwierdzono, że nadrzędnym celem „Strzelców” jest „wzrost jakości i siły narodu dla rozwoju suwerennej władzy kraju”. Osobny paragraf statutu „Strzelców” podkreślał, że zakazana jest działalność polityczna w ramach organizacji. W deklaracji uwzględniono też wielonarodowy charakter państwa polskiego i potrzebę normalizacji stosunków z mniejszościami narodowymi, zgodnie z zasadą: wolni z wolnymi – równi z równymi. Niemniej jednak, już w 1921 roku komisja polityczna Zarządu Głównego Związku Strzeleckiego uznała problem mniejszości narodowych za źródło przyszłych trudności dla państwa polskiego. Nazwała ona również Traktat Wersalski, podpisany przez Polskę i gwarantujący prawa mniejszości narodowych, obraźliwym i szkodliwym dla Polaków.
Zgodnie ze statutem „Strzelców”, członkostwo w organizacji było otwarte zarówno dla chłopców, jak i dziewcząt. W praktyce jednak zrzeszała ona przede wszystkim młodzież przedpoborową w wieku 18–21 lat. Istniał wewnętrzny podział na „grupy wiekowe”: orlęta strzeleckie (13–17 lat), młodzież strzelecka (17–19 lat) i strzelcy (powyżej 19 lat), którzy z kolei dzielili się na poborowych i rezerwistów.
Jednocześnie na Wileńszczyźnie w 1921 roku powstał autonomiczny Związek Bezpieczeństwa Kraju. W listopadzie 1924 roku wszedł on w skład „Strzelców”. Przeprowadzono pewną reorganizację, w wyniku której struktura terytorialna Związku Strzelców zbiegła się z wyodrębnieniem okręgów wojskowych Wojska Polskiego. Od 1929 roku na terenie dzisiejszej zachodniej Białorusi istniały dwa okręgi Związku Strzelców: grodzieński i poleski.
Okręg grodzieński podzielony był na podokręgi z ośrodkami w Białymstoku, Wilnie, Grodnie i Mołodecznie. Okręg poleski miał podokręgi w Nowogródku i Brześciu. Wszystkie działania naczelnych władz Związku Strzelców były kontrolowane przez Ministerstwo Spraw Wojskowych. W 1934 roku liczył on w całej Polsce już 300 tys. członków, z czego około 50 tys. w okręgach na dzisiejszej zachodniej Białorusi.
Najliczniejszą była struktura „Strzelców” na Wileńszczyźnie. W 1931 roku liczyła już 300 oddziałów i 7 tys. członków; Do 1939 roku łączna liczba członków Związku Strzelców w całej II Rzeczypospolitej osiągnęła 500 tys. osób.
Członkami „Strzelców” na dzisiejszej zachodniej Białorusi były przede wszystkim dzieci urzędników i osadników, ale było tam również wielu polskich chłopów i białoruskich katolików. Przykładowo, w maju 1931 roku w rejonie baranowickim Białorusini stanowili około 30% członków miejscowego „Strzelca” i 15% członków zarządów jednostek związku. Znaczącą rolę w przyciąganiu młodzieży do Związku Strzelców odegrały świadczenia dla członków organizacji zajmujących się szkoleniem wojskowym. Władze województwa poleskiego przyznały, że „w znacznej liczbie jednostek chęć uczestnictwa opierała się wyłącznie na nadziei, że członkowie organizacji otrzymają za swoją pracę określone świadczenia w przyszłej służbie wojskowej”.
W czasie kryzysu gospodarczego kierownictwo Związku Strzeleckiego było w stanie ułatwić zatrudnienie swoich członków. Organizacja zawsze mogła liczyć na wsparcie finansowe ze strony władz. Na przykład, podczas głodu na Wileńszczyźnie w 1934 roku, samorząd lokalny udzielał pomocy zbożowej przede wszystkim rolnikom zrzeszonym w organizacji. Od 1934 roku Związek Strzelecki rozpoczął aktywne szkolenie kobiet na potrzeby obrony narodowej. Kobiety i dziewczęta miały być szkolone przede wszystkim do służby medycznej oraz działalności propagandowo-oświatowej. Znaczną uwagę poświęcono również obronie przeciwlotniczej i przeciwchemicznej.
Program Związku Strzeleckiego na dzisiejszej zachodniej Białorusi charakteryzował się pewnymi unikatowymi cechami. Wiele czasu poświęcano szkoleniu w zakresie działań partyzanckich i rozwojowi organizacji „Strzelców” w województwach graniczących z Białoruską Socjalistyczną Republiką Sowiecką. W 1933 roku istniało tam około 56 oddziałów organizacji, liczących 1695 ludzi. Były one skoncentrowane wzdłuż linii kolejowych i w pobliżu punktów strategicznych. Na przykład na linii Mołodeczno-Wilejka działało 10 oddziałów „Strzelców”, liczących 450 ludzi. Polscy badacze potwierdzają, że dowództwo Wojska Polskiego zamierzało wykorzystać strukturę Związku Strzelców na dzisiejszej zachodniej Białorusi w okresie międzywojennym, ale uniemożliwił to wybuch II wojny światowej.
Opr. TB
Dodaj komentarz
Uwaga! Nie będą publikowane komentarze zawierające treści obraźliwe, niecenzuralne, nawołujące do przemocy czy podżegające do nienawiści!