Tyszkiewiczowie – arystokratyczny ród na Litwie i ich rezydencje (III)

Zespół pałacowy w Kretyndze

Leżąca w okręgu kłajpedzkim, w pobliżu Połągi, Kretynga, to kolejna miejscowość na Litwie, gdzie znajdziemy okazały pałac Tyszkiewiczów.

Miejscowe dobra w XVI wieku należały do hrabiów Chodkiewiczów m.in.: Jana Karola Chodkiewicza – fundatora miejscowego kościoła i klasztoru bernardynów. Kretynga została miastem składowym na mocy uchwały Sejmu z 1607 roku.

W drugiej połowie XVII wieku była już w rękach rodu książąt Sapiehów m.in.: Jana Stanisława Sapiehy, Kazimierz Lwa Sapiehy, czy Kazimierza Jana Sapiehy.

W połowie XVIII wieku Kretynga trafiła we władanie książąt Massalskich m.in. Ignacego Massalskiego – biskupa.

W 1795 roku w rękach hrabiów Potockich, którzy sprzedali część dóbr w roku 1806 Płatonowi Zubowowi; władali nimi do roku 1875, kiedy odkupił je Józef hrabia Tyszkiewicz. We władaniu rodu Tyszkiewiczów były do II wojny światowej.

W roku 1764 w Kretyndze urodził się Berek Joselewicz – polski kupiec, pułkownik Wojska Polskiego, oficer Legionów Polskich we Włoszech.

Pałac w Kretyndze zbudował w roku Józef hr. Tyszkiewicz, przebudowując dwa istniejące dotąd budynki. W czasie I wojny światowej częściowo zniszczony zachował swój charakter w międzywojennej Litwie. Rezydował w nim potomek Józefa hr. Tyszkiewicza – Aleksander hr. Tyszkiewicz (1864–1945) wywieziony po aneksji Litwy w roku 1940 przez władze sowieckie na Sybir.

Pałac jest budowlą wzniesioną na planie prostokąta z niskim portykiem od frontu. Łączy się z nim zbudowana z trzech kondygnacji oranżeria – Józef hr. Tyszkiewicz urządził w niej słynny ogród zimowy obejmujący m.in. połączone kanałami sadzawki, groty i wodospad.

W roku 1940 władze Litewskiej SSR umieściły w oranżerii kasyno, później mieściła ona m.in. halę sportową. Sam pałac został zamieniony na szkołę rolniczą.

Niegdyś w budynku znajdowała się obszerna kolekcja dzieł sztuki zgromadzonych przez Tyszkiewiczów, obecnie jej część można obejrzeć w muzeum.

W latach 80. XX wieku przeprowadzono gruntowną renowację pałacu urządzając w nim muzeum. Do stanu użytkowania przywrócono również oranżerię z jej ogrodem zimowym – obecnie można w niej podziwiać ponad 130 gatunków roślin.

Już w niepodległej Litwie w pałacu powstała restauracja „U Hrabiego”.

Pałac otoczony jest parkiem krajobrazowym zaprojektowanym w XIX wieku przez ogrodnika z Austrii Hajduka. Pierwotnie obejmował on 300 ha powierzchni. Rosną w nim trzy dęby, które według legendy mają pochodzić z czasów hetmana Chodkiewicza.

Zespół zamkowo-pałacowo w Czerwonym Dworze

Zespół zamkowo-pałacowy w Czerwonym Dworze koło Kowna to zabytek architektury renesansowej z początku XVII wieku. Pałac wznosi się na górnym tarasie Niewiaży, w odległości 9 km od Kowna w kierunku Jurborka. Główny budynek zespołu pałacowego w Czerwonym Dworze to zamek z drugiej połowy XVII wieku z wieżą. Zespół dworski tworzy pałac, park o powierzchni 3,8 ha z dwiema oficynami, oranżerią, stajniami i lodownią.

Budowę zamku w Czerwonym Dworze w drugiej połowie XVI wieku rozpoczął podkomorzy kowieński Wojciech Dziewałtowski. Później zespół zamkowo-pałacowy kolejno był własnością najbardziej znanych magnatów litewskich: Jana Eustachego Kossakowskiego, Janusza Radziwiłła, Jana Karola Worłowskiego, Antoniego, Józefa, Henryka, Kazimierza Zabiełłów, Michała, Benedykta Emanuela i Benedykta Henryka Tyszkiewiczów.

W architekturze zespołu zamkowo-pałacowego w Czerwonym Dworze najbardziej widoczne są jednak ślady działalności Tyszkiewiczów, ostatnich właścicieli pałacu. Po pożarze w 1831 r., w którym spłonęły drewniane zabudowania dworskie, hrabia Benedykt Emanuel Tyszkiewicz zbudował nowy pałac, murowany. Zamek stał się wówczas okazałą rezydencją, w której zgromadzono bogate kolekcje obrazów, dzieł sztuki, rzadkich ksiąg, egzotycznych roślin i zwierząt.

Pałac i zabudowania dworskie w Czerwonym Dworze w ciągu kilku ostatnich lat zostały odrestaurowane. W dawnej lodowni działa obecnie Centrum Informacji Turystycznej Rejonu Kowieńskiego. W pałacu znalazły siedzibę: Muzeum im. Juozasa Naujalisa, Muzeum Kultury i Malarstwa Dworskiego, Urząd Stanu Cywilnego. Są tam sale konferencyjne, hotel oraz – w piwnicach – sale balowe. W stajniach i powozowni otwarto Inkubator Sztuki z salą teatralno-koncertową na 500 miejsc, znajduje się tam galeria fotografii i sztuki, pracownie i mieszkania dla czasowo przebywających artystów.

Kinga Adamczyk na podst.: Liliana Narkowicz, „Ordynacja Tyszkiewiczowska na Zatroczu”, Warszawa 2007; Liliana Narkowicz, „Tyszkiewiczowie rodem z Landwarowa”, Warszawa 2013; Liliana Narkowicz, „Tyszkiewiczowie z Waki”, Warszawa 2010; „Okazałe zespoły dworskie – dziedzictwo hrabiów Tyszkiewiczów” – exploretrakaivilnius.lt; „Tyszkiewiciana : militaria, bibliografia, numizmatyka, ryciny, zbiory, rezydencye etc., etc., etc.”, T. 1 / zebr. Józef Tyszkiewicz, Poznań 1903