Najwięksi zdrajcy Rzeczypospolitej, jak Szczęsny Potocki, zostaną pohańbieni

II rozbiór był wielką kompromitacją organizatorów Konfederacji Targowickiej, którzy wybłagali w Petersburgu okupację Rzeczypospolitej. Ich działanie okazało się zbrodnią popełnioną przeciwko własnemu narodowi. Przegrał również król Stanisław August Poniatowski, gdyż jego kombinacja kapitulacyjna okazała się błędem politycznym i przyniosła historyczne potępienie ostatniego polskiego monarchy.

Kiedy ojczyznę zalewała fala rosyjskich rządów, Szczęsny Potocki zajęty był ślubami swych dwóch córek i wielkimi balami w Grodnie. Na sesję 13 lutego Konfederacji Generalnej zaprosił króla Poniatowskiego, ze względu na tragiczne położenie ojczyzny, a sam zrzekł się funkcji marszałka Konfederacji i zdecydował na wyjazd z Grodna „dla poratowania zdrowia”. Faktycznie otrzymał od Katarzyny II żądanie przyjazdu do Petersburga, co wyprosiła jego żona Józefina, przebywająca na dworze petersburskim. Konfederacja zgodziła się na wyjazd, czyniąc go posłem na dworze petersburskim. Wyjechał więc w kwietniu do Petersburga. Spotkał się tam ze swą żoną Józefiną, został przyjęty na audiencji przez Katarzynę II, przebywał w stolicy Rosji przez 3 miesiące, po czym statkiem udał się do Lubeki, a następnie Hamburga.

W Hamburgu Szczęsny Potocki kupił luksusowy dom na peryferiach miasta i nawiązał szerokie kontakty z tamtejszą arystokracją. Prowadził bogaty dom otwarty, organizując proszone bankiety z suto zastawionymi stołami. Atrakcją tych bankietów była Zofia Wittowa, która przyjechała do Hamburga w listopadzie. Z Tulczyna Szczęsny otrzymywał co roku po 50 tys. złotych dukatów, przesyłanych mu przez Józefinę, z dochodów jego majątków na Ukrainie. Była to kwota o dzisiejszej sile nabywczej kilku mln dolarów amerykańskich.

Stanisław Szczęsny Potocki, przebywając na emigracji, nie prowadził tam żadnej działalności politycznej. Ale pilnie śledził wydarzenia dziejące się w kraju.

Wiosną 1794 roku rozpoczęła się Insurekcja Kościuszkowska przeciwko okupacji rosyjskiej. W Wilnie 25 kwietnia, a w Warszawie 8 maja i 28 czerwca, po procesach sądowych powieszono kilku przywódców Konfederacji Targowickiej. Zaś 9 września Sąd Najwyższy Kryminalny w Warszawie, rozpatrujący sprawy czołowych zdrajców Targowicy, skazał zaocznie Szczęsnego Potockiego na karę śmierci przez powieszenie, konfiskatę majątków, oraz utratę wszystkich urzędów.

Wobec nieobecności skazanych, wyrok wykonano symbolicznie, przez zawieszenie przez kata na szubienicach ich portretów. Ten wyrok wstrząsnął Szczęsnym. W listopadzie napisał list do Katarzyny II, zgłaszając chęć przywdziania munduru rosyjskiego, by jej służyć oraz prosząc o uznanie go za Rosjanina. (Insurekcja Kościuszkowsaka upadła po kilku miesiącach wobec przewagi armii rosyjskiej i interwencji pruskiej).

Pod koniec czerwca 1795 r. Stanisław Szczęsny Potocki uzyskał decyzję carycy Katarzyny II uznającą go za Rosjanina oraz awans na generała w wojsku rosyjskim. Udał się z Lubeki statkiem do Petersburga, gdzie zaczął swą służbę jako generał rosyjski.

W październiku 1795 r. z inicjatywy cesarza austriackiego Franciszka II królowie Prus, Rosji i Austrii uzgodnili, a następnie przeprowadzili ostatni III rozbiór ziem Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Król Stanisław August, przebywający od stycznia wraz z rodziną i dworem królewskim w Grodnie, abdykował 25 listopada. Państwo polskie przestało istnieć. Miało się odrodzić dopiero w 1918 roku…

Szczęsny Potocki późną jesienią wrócił do pałacu w Tulczynie, przejmując z rąk Józefiny zarząd wszystkich swoich majątków na Ukrainie. Wkrótce w Tulczynie pojawiła się również jego konkubina Zofia Wittowa (uzyskała sądowy rozwód z mężem Józefem Wittem, który wyraził nań zgodę po wytargowaniu od Szczęsnego 500 tys. złotych). Na początku 1798 roku Szczęsny otrzymał rozwód z Józefiną, która przebywała z większością ich dzieci w Petersburgu, mógł więc ożenić się (po raz trzeci) z Zofią. W 1799 roku w kilkumiesięczną podróż poślubną do Austrii, Niemiec i Włoch, mimo iż trwały tam wojny prowadzone przez Napoleona Bonapartego. Podczas tej podróży, jak powiadają legendy, gospoda, gdzie nocowali, została napadnięta przez bandytów i „piękna Greczynka” (jak nazywano  pierwszą polską celenrytkę – red. Kresy24) została zgwałcona przez bandytę.

(…) Magnat miał 11 dzieci z małżeństwa z Józefiną i 5 z małżeństwa z Zofią. Szczególne problemy sprawiał najstarszy syn Jerzy, hazardowy gracz, przegrywający w kasynach wszystkie pieniądze: swoje pensje od ojca, a potem kolejne majątki odziedziczone w spadku po jego śmierci. Był też podejrzewany przez ojca o romans z macochą. Na tym tle u Stanisława Potockiego rozwijała się mania prześladowcza – podejrzewał, że jest systematycznie truty.

Stanisław Szczęsny Potocki zmarł 28 marca 1805 roku w wieku 54 lat. Pogrzeb zakłóciło ograbienie złożonych w kaplicy w Tulczynie zwłok z rosyjskiego munduru, orderów i klejnotów i podrzucenie nagiego trupa zdrajcy pod ścianę.

Kresy24.pl za: Tadeusz Binek, Słowo Polskie (skróty i tytuł red. Kresy24)