Moskiewscy dysydenci w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVI wieku

Po śmierci wielkiego księcia moskiewskiego Wasyla III w 1533 roku jego następcą został jego trzyletni syn z drugiego małżeństwa Iwan IV Groźny. Opiekę nad małoletnim hosudarem i wielkim księciem miała sprawować siedmioosobowa Rada Regencyjna, jednak walka o władzę stronnictw w jej łonie oraz Dumy Bojarskiej spowodowała, że Iwan do osiągnięcia wieku sprawczego nie miał wpływu na rządy w państwie.

Za upokorzenia z dzieciństwa zaczął odpłacać na przełomie lat 40. i 50. W 1547 roku został koronowany carem całej Rusi. Akt ten podnosił jego status do rangi władcy samodzierżawnego, wschodniego cesarza równego cesarzowi niemieckiemu, zaś państwo moskiewskie czynił spadkobiercą spuścizny Rzymu i Bizancjum – „trzecim Rzymem” – protek­torem wszystkich prawosławnych, w tym zamieszkujących Wielkie Księstwo Litewskie.

Przeprowadzona przez niego wespół z Wybraną Radą centralizacja władzy – drogą reform administracyjno-wojskowych i podbojów – była nie w smak udzielnym książętom i wpływowym bojarom. Złamaniu opozycji miały służyć wprowadzone w latach 1565-1572 rządy tzw. opryczniny, czyli wydzielenie przez cara przemocą znacznej części państwa pod swoją osobistą władzę, pozostawiwszy arystokracji rodowej i bojarom pozostałej części zwanej ziemszczyną. Opór rzeczywistych i domniemanych wrogów Iwan Groźny łamał w ramach krwawych ekspedycji karnych swoich oddanych opryczników. Dodajmy, że rządy opryczniny wprowadził w czasie wyczerpującej wojny w Inflantach z państwem polsko-litewskim i Szwecją.

Represje spowodowały nasilenie się ucieczek carskich poddanych na ziemie państwa polsko-litewskiego. Przy czym okazją dla nich wojna w Inflantach. Najważniejszymi zbiegami byli kniaź Andriej Kurbski, Wasyl Zabołocki i Andriej Sarychozin. Szczególnie spektakularna była ucieczka Kurbskiego, wojewody juriewskiego, przez lata jednego z najbardziej zaufanych dowódców i doradców Iwana Groźnego, który prawdopodobnie podjął ją w obawie przed gniewem cara za domniemaną zdradę i porażki w Inflantach. Doszło do niej prawdopodobnie 30 kwietnia 1564 roku, przy czym z Kurbskim na stronę litewską przeszło jego 19 zaufanych i sług – szlachciców moskiewskich i arystokratów. Szybko też wspomniani Zabołocki, Sarychozin i kniaź Kurbski zostali nagrodzeni nadaniami ziemskimi i zajęli eksponowane stanowiska w administracyjno-wojskowej strukturze Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zabołocki został łącznikiem króla Zygmunta Augusta z możnowładcami litewskimi, Sarychozin został wielkoksiążęcym dyplomatą, zaś Kurbski jednym z dowódców w armii Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kniaź krótko po swojej ucieczce na Litwę uczestniczył z sukcesami w pogranicznych walkach z wojskami moskiewskimi, a w 1579 roku uczestniczył w wyprawie Stefana Batorego na Połock.

Kniaź Kurbski, dzięki hojnym nadaniom królewskim na Wołyniu oraz pokaźnemu posagowi Marii Kozińskiej kniahini Holszańskiej, z którą ożenił się w 1571 roku, stał się jednym ze znaczniejszych wołyńskich potentatów ziemskich. Jego krewka natura i możnowładcze maniery były przyczyną konfliktów z lokalnymi arystokratami oraz szlachtą. W latach 1566-1575 prowadził zbrojne spory o granice majętności ziemskich, tzw. małe wojny, z wojewodą wołyńskim Aleksandrem Czartoryskim i wojewodą bracławskim kniaziem Andriejem Wiśniowieckim. Lokalni arystokraci i szlachta postulowali pozbawienie go nadań ziemskich. Nie lepiej układały się jego stosunki małżeńskie. Oskarżony o złe traktowanie i bicie żony rozwiódł się z nią w 1578 roku. Powtórnie ożenił się rok później z niebogatą szlachcianką wołyńską Aleksandrą Siemaszko. Kurbski zmarł w maju 1583 roku.

Kniaź, uważany przez część historyków za pierwszego rosyjskiego dysydenta, dał się też poznać jako intelektualista i wyśmienity publicysta. Po ucieczce na Litwę wytrwale wspierał tamtejszych prawosławnych – przykładem nie tylko donacje, ale też jego przekłady z łaciny na język cerkiewnosłowiański pism Ojców Kościoła. W latach 1564-1579 roku prowadził z Iwanem Groźnym ożywioną polemikę listowną, w której celnie podważał polityczne i ideologiczne podstawy jego samodzierżawia.

TB

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na:

Powiązane wiadomości:

Złowieszczy cień Rostopczyna, czyli kto spalił Moskwę w 1812 roku „Polska nigdy nie była celem imigracji dla Rosjan”. Teraz to się zmienia Rosyjskie mity epoki smuty W namiocie i izbie poselskiej. Granica w polsko-moskiewskich relacjach dyplomatycznych w XVI-XVII w. Białorusini mają takie samo prawo do historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów jak Polacy