Czesław Miłosz – Poeta z Kresów (I)

Uznając zasługi Czesława Miłosza w kształtowaniu polskiej literatury, języka, niezależności intelektualnej i kulturowej otwartości, Senat Rzeczypospolitej Polskiej ustanawia – w dwudziestą rocznicę śmierci poety – rok 2024 Rokiem Czesława Miłosza – podkreślono w przyjętej w czwartek, 8 września, uchwale.

W uchwale przypomniano, że Czesław Miłosz był

„świadkiem największych wydarzeń minionego stulecia: I wojny światowej, rewolucji w Rosji, odzyskania przez Polskę niepodległości, społecznych i narodowościowych przemian w II Rzeczypospolitej, apokalipsy na ulicach okupowanej Warszawy, Holokaustu i starcia dwóch totalitaryzmów, emigracji w świecie podzielonym żelazną kurtyną, upadku sowieckiego imperium i budowy demokracji”.

Jak podkreślono te wydarzenia odcisnęły swoje piętno na postrzeganiu przez niego powojennego świata i

„wpłynęło na uniwersalny wymiar jego twórczości, co w 1980 roku znalazło najwyższe uznanie Komitetu Noblowskiego”.

Senatorowie podkreśli także wysoką rangę twórczości Czesława Miłosza.

„Jest to poezja zmysłów i intelektu, szczegółu obyczajowego i syntezy dziejowej, poezja metafizyczna, a zarazem silnie związana z biografią autora”

– napisano w uchwale.

Ze Sztejni do Krakowa

Czesław Miłosz urodził się 30 czerwca 1911 r. w Szetejniach na Litwie. Był synem Aleksandra Miłosza, inżyniera dróg i mostów, i Weroniki Miłoszowej z Kunatów. Przyszedł na świat w dziedzicznym majątku matki położonym nad Niewiażą, w powiecie kowieńskim guberni kowieńskiej Imperium Rosyjskiego, w parafii Opitołoki, gdzie został ochrzczony w kościele Przemienienia Pańskiego w Świętobrości.

Rodzina Miłoszów, pieczętująca się herbem Lubicz, należała do starego szlacheckiego rodu.

Wielkie Księstwo Litewskie, na którego dawnych terenach Miłosz się wychował, wraz ze swą wielokulturową i tolerancyjną atmosferą, wywarło decydujący wpływ na twórczość poety, a on sam często odwoływał się do wspomnień z dzieciństwa („Dolina Issy”). Inspiracje stanowiły dla niego zarówno spokojne życie na wsi, jak i szalone podróże z ojcem. Ogromny wpływ na Poetę wywarły także wydarzenia historyczne, których był świadkiem: rewolucja październikowa i wojna polsko-bolszewicka.

Szkolną i uniwersytecką młodość Miłosz spędził w Wilnie, gdzie był współzałożycielem grupy poetyckiej „Żagary”. Pierwszy tom poezji „Poemat o czasie zastygłym” wydał w 1933 r. W 1937 r. Miłosz przeniósł się do Warszawy, gdzie podjął pracę w Polskim Radiu.

Okupację Miłosz przetrwał w Warszawie, pracował jako woźny w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego, dzięki tej posadzie miał nieograniczony dostęp do księgozbioru. W tym czasie powstawały wiersze, które znalazły się w tomikach „Wiersze”, „Równina”, „Pieśń niepodległa”, a także w opublikowanym w 1945 r. „Ocaleniu”. Podczas okupacji poeta przyjaźnił się ze środowiskiem „Sztuki i Narodu”.

Od roku 1945 Czesław Miłosz pracował jako radca kulturalny PRL-owskich przedstawicielstw w Stanach Zjednoczonych i Francji.

„Byłem zaangażowany w Grę: ustępstw i zewnętrznych oświadczeń lojalności, podstępów i zawiłych posunięć w obronie pewnych walorów”

– wspominał ten okres w „Zniewolonym umyśle”.

W „Rodzinnej Europie” napisze po latach o czasie, gdy próbował się odnaleźć w rzeczywistości PRL-u:

„Moją sytuację określiłbym, jako karkołomną, niesamowitą, nielogiczną, niemoralną, nie-do-opisania. Po upływie wielu lat to, czego udało mi się dokonać w literaturze, jest rzutowane wstecz, czyli ówczesna fałszywa gra zyskuje uzasadnienie ex post”.

Kinga Adamczyk na podst. PAP; Anna Szóstak, „Dziedzictwo zmityzowanej świadomości człowieka Kresów w literackim dorobku Czesława Miłosza”; Czesław Miłosz, „Dolina Issy”, Kraków 2002; Bożena Chrząstowska, „Poezje Czesława Miłosza”, wyd. III, Warszawa 1998; Andrzej Zawada, „Miłosz”, Wrocław 1996