We Lwowie odnalziono kartotekę „wrogów OUN”

We Lwowie odnaleziono oryginalne dokumenty Służby Bezpieczeństwa Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów – poinformowała Jaryna Jasynewycz, szefowa ukraińskiego Centrum Badań nad Ruchem Wyzwoleńczym.

Informację potwierdził dyrektor muzeum „Więzienie na Łąckiego” Rusłan Zabiłyj, który w komentarzu dla Hromadske Radio powiedział, że odnaleziona kartoteka jest częścią archiwum Służby Bezpieczeństwa OUN.

Odnalezione dokumenty są najprawdopodobniej częścią archiwum Mykoły Arsenycza ps. „Berezowskij”, który stał na czele bezpieki OUN. Zawierają dane kilku tysięcy osób.

Służba Bezpieczeństwa OUN była policją polityczną OUN-B. Działała jako wywiad i kontrwywiad o szerokich kompetencjach represyjnych. Jest odpowiedzialna m.in. za śmierć osób różnych narodowości, głównie Polaków i Ukraińców, uznanych przez nią za „wrogów”.

Założona została w 1940, po rozłamie w OUN, podczas spotkania Stepana Bandery z Stepanem Łenkawskym. Kadry szkolono między innymi w Zakopanem, w pensjonacie „Stamara”. Na kursach wykładali: Mykoła Łebed, Mykoła Arsenycz, Jarosław Staruch.

Komórki organizacyjne SB OUN znajdowały się na wszystkich szczeblach struktur OUN i UPA. Tropiły i likwidowały podejrzanych ideologicznie i politycznie przeciwników OUN-B. Brały udział w rzeziach ludności polskiej. Terroryzowały część opornej jej ludności ukraińskiej, posługując się tymi samymi metodami, co wobec niewygodnych członków OUN i UPA.

Pierwszym zwierzchnikiem SB OUN był Mykoła Łebed. Od marca 1941 na czele SB stanął Mykoła Arsenycz. Jego zastępcą został Wasyl Turkowśkyj. Zastępcą na Wołyniu w latach 1942–1944 był Wasyl Makar (ps. „Bezridnyj”, „Siromaneć’”), a od 1944 Mychajło Kozak. W Galicji Wschodniej dowódcą SB w latach 1941–1944 był Hryhor Pryszliak, a po nim w latach 1944–1945 Petro Fedoriw.

Do kompetencji SB OUN należały: wywiad, kontrwywiad, prowadzenie śledztw, wykonywanie wyroków, policyjna ochrona terenu. Wobec cywilnej ludności polskiej i ukraińskiej SB uważała się za władzę sądowniczą.

SB OUN była wyspecjalizowanym pionem OUN, zorganizowanej w okręgi, które dzieliły się na nadrejony i rejony: 1) kuszczowi wywiadowcy – tajni informatorzy kierowani do wsi – raz w miesiącu składali raporty rejonowym referentom SB; 2. rezydent – zakonspirowany w strukturze UPA tajny współpracownik SB; 3. Bojówka Służby Bezpieczeństwa (BSB) – kilkunastoosobowa uzbrojona bojówka z komendantem na czele, podlegająca rejonowemu referentowi – wykonywała zadania: doprowadzanie osób na przesłuchanie, egzekucje, łączność rejonu OUN z sotnią UPA. Bojówki SB uczestniczyły również w większych akcjach wojskowych, wzmacniając siły UPA; 4. rejonowy referent – pracował wraz z pomocnikiem, zbierali informacje od kuszczowych informatorów analizowali je, prowadzili śledztwa oraz przesłuchania i wydawali wyroki; 5. nadrejonowy referent; 6. okręgowy referent; 7. lrajowy referent.

Schemat działania był następujący: tajni informatorzy przekazywali informacje o podejrzanych osobach rejonowym referentom, którzy wysyłali bojówkę celem zatrzymania obwinionego. Najczęściej uprowadzano go do lasu, gdzie przesłuchiwał go rejonowy referent bądź jego pomocnik. Śledczy mógł stosować tortury. Po przesłuchaniu w jego gestii była decyzja o losie podejrzanego. „Winnym” wymierzano na miejscu karę śmierci przez zastrzelenie lub powieszenie, często byli także torturowani przed śmiercią. Czasem karą było bicie bukowymi kijami (bukami). Z reguły do zwłok przyczepiano kartkę z podaniem winy. Karę wykonywano także na oczach zebranych cywilów, aby ich zastraszyć.

Przykładem na szafowanie karą śmierci jest sprawozdanie z działalności SB OUN nadrejonu przemyskiego (w okresie od początku maja do końca czerwca 1945 r.) z którego wynika, że z 34 prowadzonych śledztw 26 zakończyło się śmiercią obwinionych. System rozpatrywania spraw rażąco odbiegał od powszechnie obowiązujących norm prawnych, np. polskiego podziemia.

Do pracy w SB kierowani byli ochotnicy o skrajnie nacjonalistycznym nastawieniu, często fanatycy. W końcowym etapie działalności zdarzały się przejścia członków SB na stronę UB, np. Leon Łapiński, referent SB, III okręgu OUN. Służbę Bezpieczeństwa tworzyli w dużej mierze ludzie dwudziestokilkuletni, źle wyszkoleni, bez odpowiedniego doświadczenia, którzy po tygodniowym kursie dostawali prawo karania śmiercią.

Pierwszymi zadaniami SB OUN było rozpracowywanie i zwalczanie OUN-M. Zabezpieczała ona także banderowskie grupy marszowe, które po agresji Niemiec na ZSRR instalowały nacjonalistyczną administrację. Prawdopodobnie to właśnie SB stała za udanymi zamachami w Żytomierzu na melnykowskich działaczy Mykołę Sciborskiego i Omelana Senyka.

Źródłem informacji o działalności SB OUN w nocie Wikipedii, którą się w tym materiale posłużyliśmy, są prace: 1. Artura Brożyniaka „Uwagi o pracy Służby Bezpieczeństwa Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów w świetle sprawozdania referatu I Okręgu OUN za maj-czerwiec 1945 roku”, w: „Pamięć i Sprawiedliwość” 2006, nr 1 (9); 2. Grzegorza Motyki „Służba Bezpeky OUN-B (Służba Bezpieczeństwa OUN-B). Z warsztatów badawczych”, w „Pamięć i Sprawiedliwość” 9/2006; 3. Grzegorza Motyki „Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006”; 4. Władysława Siemaszko, Ewy Siemaszko „Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945”, wydane przy pomocy finansowej Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2000; 5. Wiktora Poliszczuka, „Legal and political assessment of the OUN and UPA”, Toronto, 1997; 6. Wiktora Poliszczuka, „Dowody zbrodni OUN i UPA”; 6. Artura Brożyniaka, „Uwagi o pracy Służby Bezpieczeństwa Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów w świetle sprawozdania referatu I Okręgu OUN za maj-czerwiec 1945 roku’, w: „Pamięć i Sprawiedliwość” 2006, nr 1 (9).

Kresy24.pl/ źródła, jak wyżej (HHG)