Społeczna Szkoła Polska im. Tadeusza Rejtana w Baranowiczach działa już 30 lat

W Baranowiczach na Białorusi odbywają się obchody 30-lecia powstania Społecznej Szkoły Polskiej. Mieści się ona w miejscowym Domu Polskim. To jedyna tego typu placówka oświatowa w tym 180-tysięcznym mieście na zachodzie Białorusi.  – Moim zdaniem szkoła teraz rozkwita – mówi w rozmowie z korespondentem Polskiego Radia dyrektor placówki.

Dyrektor Społecznej Szkoły Polskiej w Baranowiczach Eleonora Raczkowska-Jarmolicz powiedziała Polskiemu Radiu, że na zajęcia uczęszcza ponad 600 uczniów. – Moim zdaniem szkoła teraz rozkwita. Mamy mnóstwo uczniów, dobrze wyposażone sale lekcyjne, przychodzi młodzież. Mieszkając tutaj na Białorusi każdy chce podtrzymywać polską kulturę i tradycje – mówi Eleonora Raczkowska-Jarmolicz. Podkreśla, że jej placówka oświatowa otrzymuje wsparcie między innymi od Wspólnoty Polskiej, Fundacji Pomoc Polakom na Wschodzie i polskiego Konsulatu Generalnego w Brześciu.

Senator Andrzej Pająk z Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą, który przyjechał na uroczystość do Baranowicz, mówi, że spotkania z Polakami na Białorusi zawsze dostarczają niesamowitych wrażeń. – Z jednej strony jest tak, że oni tutaj się cieszą, że my przyjeżdżamy z macierzy, z Warszawy. Ale z drugiej strony tak naprawdę to my przyjeżdżając tutaj czerpiemy niesamowitą siłę. Tu jest to co najpiękniejsze w naszej polskiej tożsamości – powiedział senator Andrzej Pająk.

Społeczna Szkoła Polska w Baranowiczach nosi imię Tadeusza Rejtana, pochodzącego z okolic Baranowicz szlachcica i posła na Sejm, który w 1773 roku wystąpił przeciwko zatwierdzeniu pierwszego rozbioru Polski mówiąc słynne: „Chyba po moim trupie”.

Oświata w języku polskim w Baranowiczach ma długą historię. Różne szkoły polskie znajdowały się w mieście już na początku lat dwudziestych ubiegłego wieku. Uczęszczały do nich dzieci różnych wyznań i narodowości.

Zgodnie z „Chrześcijańskim kalendarzem przewodnikiem baranowickim”, wydanym w 1937 roku: najniższy szczebel oświatowy – przedszkola – prowadzony był w Baranowiczach przed drugą wojną światową wyłącznie przez organizacje społeczne, pisze Dymitr Zagacki w artykule opublikowanym w Echach Polesia pt: „Tradycje polskiej oświaty w Baranowiczach”.

W Baranowi­czach okresu międzywojennego istniały przedszkola przy oddziałach miejskich Rodziny Wojskowej, Ro­dziny Kolejowej, Rodziny Policyjnej oraz Rodziny Rezerwistów. To były wyłącznie zakłady prywatne, z których mogły korzystać dzieci członków danych organizacji, względnie dzieci rodziców na tyle zamożnych, że stać ich było na opłaty choćby niewiel­kie. Jedynym przedszkolem, dostępnym dla dziatwy z rodzin biednych, była Ochronka przy towarzystwie „Caritas”. Towarzystwo, jednak posiadało bardzo ograniczone środki, więc tylko nieliczna gromadka biedaków korzystała z tego rodzaju wychowania.

Szkolnictwo powszechne w Baranowiczach stano­wiło pięć szkół publicznych i jedna prywatna szkoła Rodziny Wojskowej. Publiczna szkoła Nr. 5 przezna­czona była dla dzieci żydowskich i prowadzona w ję­zyku żydowskim. W roku szkolnym936/1937 roku do szkół powszechnych uczęszczało 3 798 dzieci, do szkoły Rodziny Wojskowej – około 45. W szkołach baranowickich pracowało wtedy trzydziestu dziewięciu nauczycieli.

Szkolnictwo średnie obejmowało Męskie Gimna­zjum Państwowe imienia Tadeusza Reytana, Prywatne Gimnazjum Żeńskie imienia Marii Piłsudskiej, Gim­nazjum Kupieckie i Szkołę Drogowo-Budowlaną. Ist­niało także w Baranowiczach żydowskie gimnazjum koedukacyjne. O tych placówkach, oprócz ostatniej, „Kalendarz-przewodnik” opowiada osobno.

Największa szkoła miejska – gimnazjum imienia Reytana – powstała w Baranowiczach w 1922 roku. Trzeba dodać, że była to pierwsza polska szkoła śred­nia w mieście. W pierwszym roku istniało tylko pięć klas. Lekcje odbywały się po południu. W ciągu roku udało się wyszukać i do pewnego stopnia przystoso­wać do potrzeb szkolnych lokal przy ul. Szosowej 85 (teraz ulica Brzeska), gdzie gimnazjum mieści­ło się do 1939 roku. Za wynajem domu płacili rodzice uczniów nawet po upaństwowieniu szkoły. Gimnazjum zostało upaństwowione 16 stycz­nia 1926 roku, otrzymując imię Tadeusza Reytana, w tym roku odbył się także pierwszy egzamin dojrza­łości.

Ponieważ gimnazjum rozrastało się i lokal przy ul. Szosowej nie wystarczał na pomieszczenie klas i potrzebnych pracowni, więc wynajęto przy ulicy Szeptyckiego lokal na pracownię fizyko-chemiczną i przyrodniczą. Przy gimnazjum im. Reytana istniały również świetlica i czytelnia uczniowska. Wiadomo, że w 1933 roku przy poparciu Rady Opiekuńczej do czytelni kupiony został radioodbiornik. Poza nauką młodzież gimnazjalna działała w licznych organiza­cjach i kołach naukowych. Niestety, budynki gimna­zjalne do dnia dzisiejszego nie zachowały się.

Gimnazjum żeńskie założone zostało w mieście w 1907 roku. Szkoła na początku nazywała się „Pry­watne progimnazjum Izydora Szulickiego” z języ­kiem wykładowym rosyjskim. W 1915 roku progim­nazjum zostało ewakuowane do Czerikowa i wróciło do Baranowicz dopiero po zakończeniu pierwszej wojny światowej. Pracę szkolną rozpoczęto jednak w 1920 roku, reorganizując szkołę na humanistycz­ne gimnazjum koedukacyjne. Początkowo językiem wykładowym był język rosyjski, jednak w 1923 roku w gimnazjum wprowadzono naukę w języku pol­skim. Od 1927 roku stopniowo kasowano koedukację i gimnazjum stało się wyłącznie żeńskie. Do końca roku szkolnego 1930-1931 z powodu szczupłości lo­kalu lekcje prowadzono na dwie zmiany – rano uczy­ły się klasy niższe, po południu zaś wyższe. Jak pisali autorzy „Kalendarza”, utrudniało to bardzo pracę na­uczycielom, a również nie było pożądane ze względu na młodzież, zmuszoną zimą uczyć się przy sztucz­nym świetle. Przy pomocy rodziców uczennic rozbu­dowano więc gmach szkoły, żeby lekcje mogły się odbywać normalnie. Przy tej okazji gimnazjum otrzy­mało imię Barbary Radziwiłłówny. W 1932 roku wy­najęto naprzeciw gimnazjum czteropokojowy lokal na pracownię fizyczną i biologiczną. W 1936 roku baranowickie gimnazjum żeńskie zostało ponownie przemianowane, otrzymując imię Marii z Biłłewiczów Piłsudskiej, matki Józefa Piłsudskiego.

Z początkiem roku szkolnego 1924/1925 powsta­ła w mieście trzyklasowa Szkoła Handlowa, mająca kształcić przyszłych kupców z Kresów.

Znajdowała się ona przy ul. Senatorskiej (dzisiaj ulica Gorkiego). Pierwsze sześciolecie istnienia szkoły  to częsta zmiana dyrektorów i kadry nauczycielskiej. Doszło do tego, że w 1931 roku prezes miejskiego oddziału Polskiej Macierzy Szkolnej Czesław Danowski zgłosił wnio­sek zlikwidowania szkoły. Wniosek został odrzucony. Choć kolejne lata były ciężkie dla szkoły, sytuacja stopniowo polepszyła się. W roku szkolnym 1936/37 szkoła przekształcona została w Gimnazjum Kupieckie.

Program naukowy Gimnazjum Kupieckiego miał na celu  zmierzał ku jednemu celowi, by młodzież szkolna poznała zawód kupiecki, polubiła go i po ukończeniu szkoły zaczęła pracować w tym zawodzie. Ciekawe, że gimnazjum wizytowało w latach międzywojennych kilka znanych osób. Na przykład, 20 września 1929 roku odwiedził uczelnię prezydent II Rzeczypospolitej Ignacy Mościc­ki. 15 września 1931 roku, z racji poświęcenia gmachu szkolnego, był tam poleski wojewoda Kostek-Bienacki. W 1934 roku placówka obchodziła dziesięciolecie istnienia, wtedy otrzymała sztandar, którego poświęce­nie zgromadziło znaczną ilość przedstawicieli różnych sfer społecznych.

Następna szkoła średnia powstała w Baranowi­czach w 1925 roku. W tym roku Towarzystwo Sze­rzenia Oświaty Zawodowej w Brześciu powołało do życia Niższą Techniczną Szkołę Kolejową w Barano­wiczach. Przyjmowano tam chłopców z nieukończoną szkołą powszechną. W roku szkolnym 1928/1929 szkołę przyjęło baranowickie koło Polskiej Macierzy Szkolnej, w roku następnym postanawiając zlikwi­dować ją i przekształcić na trzyletnią średnią szkołę budowlano-drogową. Szkoła jako taka istniała zaled­wie dwa lata, mając w pierwszym roku 131 uczniów, w drugim zaś 171. W roku szkolnym 1932/1933 na­stąpiła ponowna reorganizacja na czteroletnią Szko­łą Drogową. Program szkoły obejmował przedmioty ogólnokształcące oraz przedmioty czysto zawodowe: statyka i wytrzymałość materiałów, organizacja ruchu kolejowego, maszynoznastwo i szereg innych. Absol­wenci Szkoły Drogowej mogli prowadzić samodziel­nie prace w budownictwie, budując drogi i mosty pod kierownictwem inżyniera. Dyrektorem tej placówki od 1933 roku był Jan Jastrzębski, personel nauczy­cielski składał się z 4 specjalistów-inżynierów i 11 nauczycieli przedmiotów ogólnokształcących.

Takie ciekawe rzeczy opowiada stary „Kalendarz-przewodnik” o systemie oświaty w Baranowiczach międzywojennych. Na zakończenie trzeba dodać, że rozwój oświaty polskiej w mieście przerwany został przez II wojnę światową. Ale szkolnictwo polskie tu nie zamarło. Jego tradycje teraz kontynuuje w Barano­wiczach Społeczna Szkoła Polska imienia T. Reytana.

Dymitr Zagacki Zdjęcia ze zbiorów państwa Sitkiewiczów

Kresy24.pl za polskieradio.pl/polesie.org/ba