W rodzinie Chilickich z Naliboków pow. Stołpce woj. Nowogródek opowiadano, że w Puszczy Nalibockiej kozacy rozbili powstańczą partię. Wielu powstańców zabili, niektórych wzięli do niewoli. Matka jednego z powstańców przyjechała do Nalibok i czekała na decyzję cara o ułaskawienie syna. Okazało się, że decyzja o ułaskawieniu była spóźniona, wyrok śmierci wykonano.(1)
Sienno – Nowogródczyzna, pomnik matki i syna Adama Pusłowskiego. Fot. Vadim Sidorowich
W dniu 7 kwietnia 1863 r. , w okolicy Jeziora Kromań w Puszczy Nalibockiej połączyły się dwie powstańcze partie, sztabs – kapitana Szalewicza i księdza Łaszkiewicza. Sztabs – kapitan Szalewicz był oficerem carskiej armii i ukończył kurs Sztabu Generalnego. Pod jego dowództwem byli m.in. studenci Uniwersytetu Kijowskiego Julian Dalkiewicz, Klukowscy, ziemianin Józef Obuchowicz i mierniczy Edward Gernon. Do Puszczy Nalibockiej przybyli z okolic Połoczanki, Niemen przekroczyli w Jeremiczach. Partia liczyła 46 ludzi.
Druga partia księdza Łaszkiewicza i Adama Pusłowskiego przybyła z Nowogródka i liczyła 60 ludzi.
Połączone powstańcze partie otoczyła i zaatakowała w okolicy jeziora Kromań rota kozaków pod dowództwem mjr. Śleszyńskiego. Walka powstańców z kozakami trwała ponad dwie godziny, poległo 60 powstańców z księdzem Łaszkiewiczem. Do niewoli wzięto 5, z sztabs – kapitanem Szalewiczem i Adamem Pusłowskim.(2)
Adama Pusłowskiego rozstrzelano w Nowogródku. (3)
Epitafium na pomniku Adama Pusłowskiego. Fot. Vadim Sidorovich
Czy zabitym powstańcem o którym opowiadano w Nalibokach był sztabs – kpt. Szalewicz – może car uwzględnił jego służbę wojskową ? Czy może któryś z młodych studentów Uniwersytetu Kijowskiego ?
Pohorełka k. Iwieńca, „Kamienie z krzyżami 1863 r.” Rys.Ksawery Suchocki ur. 1932 w Pohorełce.
W okolicy wioski Pohorełka k. Iwieńca, przy brodzie na rzece Wołmie – 20 km od Nalibok, w latach dwudziestolecia międzywojennego znajdowały się trzy duże kamienie z wykutymi krzyżami. Miejscowa ludność przestrzegała dzieci aby nie wchodziły na kamienie i nie skakały, bo „pod nimi ktoś jęczy” !(4)
Partia iwieniecka w Powstaniu Styczniowym „nie dopisała”(5), natomiast po upadku powstania, rząd carski zastosował represje w stosunku do ludności, która ukrywała rannych a zmarłych pochowała obok wsi Pohorełka, ustawiając kamienie z krzyżami.(6)
Czy k. wioski Pohorełka miejscowa ludność pochowała zbiegłych i zmarłych powstańców znad J.Kromań czy innych ?
Pod koniec kwietnia 1863 r., chłopi zatrzymali mińskich gimnazjalistów – „związanych powrozami, bladych i poszarpanych leżących na wozach w otoczeniu chłopstwa” doprowadzono do gubernatora w Mińsku, który kazał wszystkich aresztować. Zatrzymanymi byli: Piotr Matusewicz s. Juliana l. 18 z klasy VII, Adolf Plewako s. Kazimierza l. 18 z klasy V, Wiktor Waśkowski s. Antoniego l. 19 z klasy III, Kazimierz Giecewicz s. Ignacego l. 18 z klasy V, Julian Oldenburg s.Izaaka l. 17 z klasy VI, Józef Rogoza s. Wacława l. 16 z klasy II (Zofia Kowalewska w „Obrazkach Mińskich”, wymienia Januszkowskiego, nie wymienia Rogozy) (7) Wszyscy szli do powstańczej partii.
Właścicielami Iwieńca leżącego na skraju Puszczy Nalibockiej, od 1810 r., była rodzina Plewako, czy Adolf Plewako zamierzał z kolegami dotrzeć do puszczy, i połączyć się z powstańczą partią ? Co rozegrało się na wzgórzu przy wąwozie i brodzie na rzece Wołmie k. wioski Pohorełka ?
Stanisław Karlik
(1) Relacja Marii Chilickiej ur. 1926 r. w Nalibokach – w posiadaniu autora.
(2) Rok 1863 na Mińszczyźnie, Nakł.Inst.Kult.Białorus., Mińsk 1927. (Biblioteka Kresowa) s. 19, 20.
(3) Benedykt Dybowski, „Wspomnienia z przeszłości półwiekowej”
(4) Relacja Janiny i Ksawerego Suchockich, mieszkańców Pohorełki – w posiadaniu autora.
(5) Benedykt Dybowski, „Wspomnienia…
(6) Bronisław Władysław Król, „Szkoła jako instytucja wychowawcza…”, PIN, Warszawa 1938, s. 15
(7) Rok 1863 na Mińszczyźnie…, s. 35
Dodaj komentarz