W rodzinie Chilickich z Naliboków pow. Stołpce woj. Nowogródek opowiadano, że w Puszczy Nalibockiej kozacy rozbili powstańczą partię. Wielu powstańców zabili, niektórych wzięli do niewoli. Matka jednego z powstańców przyjechała do Nalibok i czekała na decyzję cara o ułaskawienie syna. Okazało się, że decyzja o ułaskawieniu była spóźniona, wyrok śmierci wykonano.(1)
Sienno – Nowogródczyzna, pomnik matki i syna Adama Pusłowskiego. Fot. Vadim Sidorowich
W dniu 7 kwietnia 1863 r. , w okolicy Jeziora Kromań w Puszczy Nalibockiej połączyły się dwie powstańcze partie, sztabs – kapitana Szalewicza i księdza Łaszkiewicza. Sztabs – kapitan Szalewicz był oficerem carskiej armii i ukończył kurs Sztabu Generalnego. Pod jego dowództwem byli m.in. studenci Uniwersytetu Kijowskiego Julian Dalkiewicz, Klukowscy, ziemianin Józef Obuchowicz i mierniczy Edward Gernon. Do Puszczy Nalibockiej przybyli z okolic Połoczanki, Niemen przekroczyli w Jeremiczach. Partia liczyła 46 ludzi.
Druga partia księdza Łaszkiewicza i Adama Pusłowskiego przybyła z Nowogródka i liczyła 60 ludzi.
Połączone powstańcze partie otoczyła i zaatakowała w okolicy jeziora Kromań rota kozaków pod dowództwem mjr. Śleszyńskiego. Walka powstańców z kozakami trwała ponad dwie godziny, poległo 60 powstańców z księdzem Łaszkiewiczem. Do niewoli wzięto 5, z sztabs – kapitanem Szalewiczem i Adamem Pusłowskim.(2)
Adama Pusłowskiego rozstrzelano w Nowogródku. (3)
Epitafium na pomniku Adama Pusłowskiego. Fot. Vadim Sidorovich
Czy zabitym powstańcem o którym opowiadano w Nalibokach był sztabs – kpt. Szalewicz – może car uwzględnił jego służbę wojskową ? Czy może któryś z młodych studentów Uniwersytetu Kijowskiego ?
Pohorełka k. Iwieńca, “Kamienie z krzyżami 1863 r.” Rys.Ksawery Suchocki ur. 1932 w Pohorełce.
W okolicy wioski Pohorełka k. Iwieńca, przy brodzie na rzece Wołmie – 20 km od Nalibok, w latach dwudziestolecia międzywojennego znajdowały się trzy duże kamienie z wykutymi krzyżami. Miejscowa ludność przestrzegała dzieci aby nie wchodziły na kamienie i nie skakały, bo „pod nimi ktoś jęczy” !(4)
Partia iwieniecka w Powstaniu Styczniowym „nie dopisała”(5), natomiast po upadku powstania, rząd carski zastosował represje w stosunku do ludności, która ukrywała rannych a zmarłych pochowała obok wsi Pohorełka, ustawiając kamienie z krzyżami.(6)
Czy k. wioski Pohorełka miejscowa ludność pochowała zbiegłych i zmarłych powstańców znad J.Kromań czy innych ?
Pod koniec kwietnia 1863 r., chłopi zatrzymali mińskich gimnazjalistów – „związanych powrozami, bladych i poszarpanych leżących na wozach w otoczeniu chłopstwa” doprowadzono do gubernatora w Mińsku, który kazał wszystkich aresztować. Zatrzymanymi byli: Piotr Matusewicz s. Juliana l. 18 z klasy VII, Adolf Plewako s. Kazimierza l. 18 z klasy V, Wiktor Waśkowski s. Antoniego l. 19 z klasy III, Kazimierz Giecewicz s. Ignacego l. 18 z klasy V, Julian Oldenburg s.Izaaka l. 17 z klasy VI, Józef Rogoza s. Wacława l. 16 z klasy II (Zofia Kowalewska w “Obrazkach Mińskich”, wymienia Januszkowskiego, nie wymienia Rogozy) (7) Wszyscy szli do powstańczej partii.
Właścicielami Iwieńca leżącego na skraju Puszczy Nalibockiej, od 1810 r., była rodzina Plewako, czy Adolf Plewako zamierzał z kolegami dotrzeć do puszczy, i połączyć się z powstańczą partią ? Co rozegrało się na wzgórzu przy wąwozie i brodzie na rzece Wołmie k. wioski Pohorełka ?
Stanisław Karlik
(1) Relacja Marii Chilickiej ur. 1926 r. w Nalibokach – w posiadaniu autora.
(2) Rok 1863 na Mińszczyźnie, Nakł.Inst.Kult.Białorus., Mińsk 1927. (Biblioteka Kresowa) s. 19, 20.
(3) Benedykt Dybowski, „Wspomnienia z przeszłości półwiekowej”
(4) Relacja Janiny i Ksawerego Suchockich, mieszkańców Pohorełki – w posiadaniu autora.
(5) Benedykt Dybowski, „Wspomnienia…
(6) Bronisław Władysław Król, „Szkoła jako instytucja wychowawcza…”, PIN, Warszawa 1938, s. 15
(7) Rok 1863 na Mińszczyźnie…, s. 35
Dodaj komentarz
Uwaga! Nie będą publikowane komentarze zawierające treści obraźliwe, niecenzuralne, nawołujące do przemocy czy podżegające do nienawiści!