„Pięć Chatek”. Polska Golgota Piatichatki

W charkowskim kompleksie leśnym w Piatichatkach w 1940 roku pogrzebano ofiary zbrodni katyńskiej – 3739 oficerów Wojska Polskiego, jeńców wojennych z obozu w Starobielsku rozstrzelanych przez NKWD w siedzibie Obwodowego Zarządu NKWD w Charkowie.

W 1969 roku dzieci znalazły w podcharkowskich Piatichatkach groby kilku tysięcy rozstrzelanych polskich oficerów i generałów. Mogiłę rozkopało trzech uczniów, którzy zrabowali z niej złotą obrączkę z inicjałami AK, złote koronki zębów, guziki wojskowe z wizerunkiem orła polskiego.  Jurij Andropow, ówczesny przewodniczący sowieckiego KGB, nakazał wówczas zatrzeć ślady mordu na Polakach. Cmentarzysko w Piatichatkach miało być otoczone płotem i wzięte pod specjalną ochronę, szczątki Polaków przysypane wapnem gaszonym, a mogiły zakopane.

W latach 1991–1992 zeznania na temat zbrodni w Charkowie złożył przed prokuratorami rosyjskiej Głównej Prokuratury Wojskowej jeden z jej wykonawców, Mitrofan Wasiljewicz Syromiatnikow, w 1940 roku strażnik w charkowskim więzieniu NKWD, który zajmował się m.in. wywożeniem zwłok do Piatichatek.

W 1991 roku przeprowadzono w Piatichatkach pierwszą wstępną ekshumację, której celem były jedynie oględziny miejsca. Znaleziono wtedy 2 masowe groby, w których znajdowały się łącznie zwłoki ok. 320 oficerów Wojska Polskiego. We wrześniu 1994 roku władze zezwoliły na drugą ekshumacje, podczas której grupa archeologów pod kierunkiem prof. Andrzeja Koli wykonała odwierty próbne i oznaczyła dużą część grobów. Trzecia ekshumacja odbyła się w 1995 roku. Grupa archeologów wykonała wtedy ponad osiem tysięcy odwiertów i odnalazła wszystkie groby. W większości mogił zwłoki poukładane były w od 5 do 12 warstw. W niektórych grobach ciała były wrzucone do jam bez żadnego ładu. Tak było w przypadku największego grobu, z którego wydobyto ok. 1050 ciał. Z najmniejszego wydobyto ok. 160 zwłok.

17 czerwca 2000 roku w Piatichatkach otwarto Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu wzniesiony w latach 1999–2000 według projektu Zdzisława Pidka. Był pierwszym Cmentarzem Katyńskim. Następnie katyńskie memoriały pojawiły się w Katyniu (obw. smoleński FR), Miednoje (obw. twersk, FR) oraz w Bykowni pod Kijowem. Cmentarz w Piatichatkach powstał z inicjatywy Federacji Rodzin Katyńskich. Spoczywa na nim 4 302 oficerów Wojska Polskiego i polskich cywili zamordowanych w 1940 przez NKWD oraz około 2 000 Ukraińców, Rosjan i Żydów zamordowanych przez NKWD w latach 1937–1938.

W 2003 ukazała się „Księga Cmentarna”, zwierająca listę pochowanych tam polskich ofiar zbrodni katyńskiej wraz z krótkimi biogramami (łącznie 3812 nazwisk). Każdy z bez mała 4 tys. oficerów, ma swoje nazwisko wyryte na wielkiej metalowej ścianie, tabliczkę w alei przy „czarnej drodze”, na której wypisany jest stopień, imię i nazwisko, data i miejsce urodzenia, niekiedy funkcja, jaką pełnił. Przy pojedynczych osobach są fotografie. Opisano w niej tło historyczne zbrodni, obóz w Starobielsku, gdzie przetrzymywani byli Polacy zamordowani następnie w Charkowie oraz zawarto krótkie biogramy 3812 pochowanych tutaj polskich ofiar stalinowskiej zbrodni.

Kresy24.pl