Łancew Ług, Johalin i Podsokole

(Dzieje polskich rodzin – próba rekonstrukcji historycznej)

 

Mapa taktyczna Polski 1:100 000 – 1932 r. Zaznaczono „Łańców Łuh”. Archiwum map WIG

W okresie XX – lecia międzywojennego (1921 – 39), wieś Łancew Ług i majątek Johalin znajdowały się w województwie Nowogródzkim.

W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wydawanym pod rosyjskim zaborem w latach 1880 – 1902, pisze się tylko o majątku.

„Johalin 1. Gierbielewicze, dobra pow. Słonimski gm. Kozłowszczyzna, Janowiczów 116 dz.” Na temat Gierbielewiczów: ” wś i zaść. pow. Słonimski gm. Kozłowszczyzna, 27 w. od Słonima, wś ma 322 dz. Włość. Zaścianek należał do dóbr Mariampol o którym w Słowniku jest zdanie:” fol.dóbr Synkowicze pow. Słonimski”.

Brak jest informacji o wiosce Łancew Ług. Z przekazów byłych mieszkańców wiadomo, że w XX – leciu międzywojennym, w pobliżu znajdowało się „Johalińskie”. W czasie publikacji słownika, nie było miejscowości Łancew Ług.

W Księdze Adresowej Polski i Wolnego Miasta Gdańska z 1929 r., Johalin występuje w gm.Dobromyśl, nie ma Łancew Ługu. Pod hasłem „właściciele ziemscy” w Johalinie są nazwiska: Jundziłł Antoni, Jundziłł Stanisław i Woroncow Weljaminow Jan /Johalin/, „gorzelnie” – Jundziłł A., „tartaki” – Jundziłł A.i J. „Tarmłyn” Domanowo.

Po Traktacie Ryskim z 1921 r., na wyniszczonych przez wojny Polskich Kresach rozpoczęło się osadnictwo z innych prowincji niepodległej Polski.

Sporządzony na podstawie I spisu powszechnego z 30.09.1921 r., (drugi spis był w 1931 r.) skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej nadal nie wymienia m. Łancew Ług.

Opisuje tylko znajdujący się w gm. Dobromyśl powiatu słonimskiego folwark Johalin.

Znajdowało się tam 12 budynków mieszkalnych w których zamieszkiwało 60 osób (26 mężczyzn i 34 kobiety). Wyznania rzymsko – katolickiego były 23 osoby, a prawosławnego 37. Taki sam był podział narodowościowy, Polacy – 23, a Białorusini – 37. W dniu 22 stycznia 1926 r., gminę Dobromyśl przyłączono do powiatu Baranowicze.

Dopiero na mapie topograficznej sporządzonej przez Wojskowy Instytut Topograficzny z 1924 r. znajdujemy miejscowość Łancew Ług.

Nie odnaleziono wykazu miejscowości z drugiego spisu powszechnego, ale znajdujemy taki w Skorowidzu miejscowości, opracowanym pod red. Tadeusza Bystrzyckiego i wydanym w 1933 r. Wymienia się tam dwa folwarki o nazwie Johalin. Jeden w gminie Dobromyśl pow. Baranowicze, a drugi w gm. Kozłowszczyzna pow. Słonim. W tym drugim zamieszkiwało 9 mieszkańców.

Dopiero tutaj jest więcej informacji o Łancew Ługu – osada, gm. Dobromyśl pow. Baranowicze woj. Nowogrodzkie. Poczta, telegraf – Leśna k. Baranowicz, stacja kolejowa Leśna – 10 km.,najbliższa linia komunikacji autobusowej – Leśna, Byteń – 8 km., Sąd Grodzki Baranowicze, Sąd Okręgowy Nowogródek, Urząd parafialny Łancew Ług gm. Dobromyśl.

W 1929 r., starostą powiatowym był p. Jan Emeryk.

Łancew Ług „powstał na gruntach dawnego folwarku Johalin Jundziłłów i Woroncowów. „Na gołej ziemi” rozbudowano dużą osadę z ulicami Kielecką, Poznańską, Krakowską i innymi. Pobudowano kościółek. W wiosce znajdowała się knajpka u Umeckiego, rodzina Państwa Umińskich prowadziła wyszynk alkoholu. Dyrektorem szkoły był p. Marczuk – ojciec dwójki dzieci, Krysi i Romka – zatrudniali służącą Marysię. Nauczycielami w szkole m.in. Państwo Kuklewscy a proboszczem w kościele ks. Murzynowski.

W przeszłości, majątek Johalin posiadała rodzina Jundziłłów, a w XX – leciu międzywojennym (1921 – 1939) Woroncowów. W Johalinie w 1825 r., urodził się Franciszek Jundziłł s. Władysława i Bogumiły Suchodolskiej. Służył w armii rosyjskiej , którą w randze rotmistrza opuścił w 1858 r. W Powstaniu Styczniowym był naczelnikiem wojennym powiatu słonimskiego i dowódcą oddziału partyzanckiego – partii. Wspólnie z oddziałami A.Lenkiewicza, T.Miładowskiego i Izydora Łukaszewicza stoczyli liczne bitwy i potyczki z Rosjanami m.in. pod Miłowidami z wojskiem carskim płk. Bułharyna oraz pod Litwonowem i Sielcami. Schronili się na błota Myszanki i na Pińskie Błota. Rozbici pod Mironinem przeprawili się przez Bug do Królestwa Polskiego. Franciszek przebywał w Krakowie, później w Paryżu, gdzie w 1866 roku zmarł.

O rodzinie Jana Woroncowa mówi się w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 lutego 1935 r. – „300 ha z dóbr ziemskich rodowych Johalin, czyli Natalino, stanowiących własność spadkobierców Jana Woroncowa, podlegało wykupowi przymusowemu”

Pani Wanda Klepacz, twierdzi, że w zarządzaniu majątkiem pomagał p. Woroncowowi p. Borucki.

Pan Kazimierz Żbik o rodzinie Woroncowów wspomina:

„Był taki dziedzic Woroncow, który miał dużo ziemi i żył dobrze. A jak przyszli bolszewiki, to jego aresztowali i wywieźli na Sybir, i tam przepadł, chociaż był Rosjaninem. Wszystko jedno, aresztowali i wywieźli w głąb Rosji, na Sybir. I nikt nie wiedział gdzie on jest i co się z nim stało. Przepadł, została tylko żona z dwójką dzieci, która wiedząc gdzie mieszkamy – 30 km od Juhalina, przyjechała do nas. Później zawieźliśmy ją końmi do jej kuzynki w Baranowiczach”

W październiku 1940 r., po roku sowieckiej okupacji, NKWD zlikwidowało w Łancew Ługu i Wielkim Polu polską grupę konspiracyjną do której należeli: Jan Czyż, Czesław Ewczak, ks. Tadeusz Murżyński,, Stefan Róg, Antoni Sobierajczyk, Sosiński (leśnik), Stefan Szczepański, Antoni Tomczyk, Włodzimierz Umański.

Konspiratorzy, to głównie członkowie „Strzelca”, których celem była walka o niepodległość. Co się z nimi stało, ilu przeżyło?

W Johalinie urodziła się p. Józefa Kozak c. Franciszka Kozaka i Marii zd. Błogowska. Była najmłodszą, starsze rodzeństwo urodziło się w Kowalówce pow. Buczacz, jest siostrą mamy p. Marka Smolińskiego.

Rodzina Pana Franciszka Kozaka zamieszkiwała w zagrodzie „na kolonii” w kierunku na Pińskie Błota (po wojnie osiedli w m. Złocieniec).

Z rodziną Państwa Kozaków była skoligacona rodzina Pana Bronisława Smolińskiego z żoną Adaminą zd. Goździkiewicz i synem Michałem.

Bronisław Smoliński, mąż Adaminy z d. Goździkiewicz, vel Goździkowska, ułan, uczestnik walk w wojnie polsko-bolszewickiej, ojciec (również ułana) Michała Smolińskiego, mojego Tatusia (Marka Smolińskiego). Ze stacji Leśna Michał jechał na wojnę. Dobrze, że przeżył, inaczej nie pisałbym do Pana…
Rodzina Kozubków – Szczepan l. 99, wdowiec – żona Emilia zd. Kozak, jest wujkiem Marka Smolińskiego.

Ponadto w wiosce zamieszkiwały rodziny:

Mikołaja Karlika ur. 1887 r. s.Macieja i Julianny, z żoną Anną zd. Kalemba – ślub w 1912 r. i z dziećmi: Tadeuszem, Józefem, Marianną – żoną p. Wątora z Jamicznej, Leokadią, Zofią, Stanisławem, Wandą, Antonim. Rodzina pochodziła z Woli Kalinowskiej gm. Sułoszowa pow. Olkusz woj. Kieleckie/ po II wojnie światowej osiedlili się w m. Gądków Wielki woj. Zielonogórskie./. W 1923 r., Mikołaj Karlik, na komisji wojskowej w Skale, „był przemieszczony do pospolitego ruszenia.” Później wyjechali na Kresy do Łancew Ługa. Czwórka jego dzieci urodziła się w Łancew Ługu. Mikołaj długo czekał na powrót syna Stanisława, który aresztowany w Łancew Ługu w 1944 r., zmarł na Magadanie i jest pochowany na cmentarzu im. Czkałowa w Susumanie.

Tadeusz służył w LWP, walczył nad Nysą Łużycką i pod Budziszynem. Józefa wywieziono na przymusowe roboty do Niemiec, po wojnie wrócił do Polski. W okolicy Ł.Ł., w wiosce Hrudopole Niemcy posiadali wojskowe lotnisko polowe. Pewnego razu przewieźli samolotem po ziemi – samolot nie wzbijał się w powietrze, kilkoro „wioskowych dzieci”, m.in. Wandę i Antoniego.

Zygmunta Umińskiego z żoną Zofią z z dziećmi. W Ł. Ł. rodzina posiadała sklepy spożywcze. Pracowała u nich Leokadia Karlik.

Prawdopodobnie po I wojnie światowej przyjechali z Rosji. W czasie rewolucji 1917 r., Franciszek Umiński brał udział w wydarzeniach w Petersburgu. W skład rodziny wchodzili synowie z rodzinami i córka:

Franciszek z żoną Marią zd. Komornicka – s. Jerzy, c. Marysia, c. Zuzanna.

Ignacy z żoną Anną zd. Bakun – s. Tadeusz, s. Lolek, s. Gienek.

Wincenty z żoną Reginą zd. Paszkowska – s. Waldemar.

Władysław c. Maria, c. Krystyna bdb,

Piotr c. Urszula, Wanda bdb.

Kazimiera, panna.

W Księdze Adresowej…, pod hasłem „sklepy” występują: Umiński P. i Umiński W. (Jamiczno) gm. Dobromyśl.

Balińskich – /po wojnie osiedli w m. Złocieniec/

Siudów – z żoną z d. Pondel i dziećmi, Stanisławem, Marianem i Edwardem / po wojnie osiedli w Gądkowie Wielkim /,

Błażeja Niedzieli z żoną Leokadią zd. Karlik i z córką Barbarą. Błażej w 1920 r., walczył z bolszewikami. Pochodził z Krakowskiego.

W czasie okupacji niemieckiej, przechowywali w swoim gospodarstwie w Łancew Łogu sowieckiego żołnierza Wasyla, który zesłany na przymusowe roboty do Niemiec przysłał podziękowanie. W 1945/46 r.,list posłużył p. Błażejowi do udzielenia pomocy jego choremu synowi Józefowi przez sowieckiego lekarza w m. Rzepin na Ziemi Lubuskiej. Za pomoc, Józef do dzisiaj jest wdzięczny Rosjanom.

Józefa Grabeusza z żoną Zofią zd. Karlik z dziećmi: Antonim, Kazimierą, Leokadią, Zdzisławem, Stanisławą, Marią,

Mikołaja Woźniaka z synem Piotrem. Mikołaj długo służył w carskim wojsku i był na wojnie japońskiej w 1905 r. Piotr ma synów Władysława i Stanisława. Mikołaj przyjaźnił się w G.W. z Mikołajem Karlikiem – mieszkali przy jednej ulicy (rodzina pochodzi ze Skały w woj. Krakowskim)

Jana Malerowicza, synowie Stanisław i Jan ( ich mama pochodziła z okolic Opatówka k. Kalisza ) uczestniczyli w Ł. Ł. w wypadku – wybuchu znalezionej bomby, w wyniku którego Jan doznał obrażeń oka, praktycznie „posługiwał się tylko jednym”. Stanisław natomiast wpadł pod pociąg i utracił dwie stopy. Do końca życia używał protez, przeważnie jeździł rowerem. Był żonaty, miał dwoje dzieci – syna Stanisława i Marka. Jan również dwoje , syna Szczepana i Krzysztofa. Bronisław był kawalerem ( po wojnie zamieszkiwali w Gądkowie Wielkim)

Jana Bałazego z synami Kazimierzem, Edwardem, Lolkiem i córkami Sabiną, Anielą i Krysią. W G.W. nikt już nie mieszka.

Jadwigi Dudek zd. Gębala, która w Ł.Ł. należała do polskiej konspiracji. Aresztowana w 1944 r., w czasie wsypy, uniknęła wywiezienia na Sybir. Mieszka w G.W., jest matką czworga dzieci: Józefa, Stanisława, Mieczysława, Ireny.

Mariana Wardęgi, który w Ł.Ł. należał do polskiej konspiracji, miał pseudonim „Smyk”. Uniknął sowieckiego aresztowania, przez jakiś czas służył przymusowo w sowieckiej partyzantce Ma dwoje dzieci Danutę i Marka. W G.W. był leśnikiem ( rodzina pochodziła z Krakowskiego ).

Bartłomieja Bąka z rodziną, synami Władkiem, Marianem oraz córką Stanisławą ( rodzina pochodziła z Krakowskiego /,

Jana Sałęgi z żoną Katarzyną zd. Katarzyńska i z synami Stanisławem, Józefem „Pancernym”, Tadeuszem i dwoma córkami.

Marcelego Klepacza gajowego, mieszkającego w m.Podsokole gm. Krzywoszyn – z Baranowicz do Krzywoszyna jeździła wąskotorówka, kilkanaście km od Miłowid i od Łancew Ługa. W 1940 r. , sowieci wywieźli rodzinę na Sybir – m. Meja obłaść Jarosławskaja i Kastromskaja . Pracowali tam w Lessowchozie i w tartaku. Syn Władysław był w LWP, a jego brat po wojnie „znalazł się” w Anglii. W Podsokolu na Białorusi ich sąsiadem był Józef Iwanowski z rodziną. Pan Władysław Klepacz ożenił się z Wandą Karlik urodzoną w Łancew Ługu – zmarłą w październiku 2016 r.

Piotra Warchoła „Stryku” z rodziną,

Juliana Nowaka z zawodu kowala z rodziną.

Zamieszkiwały rodziny: Kołomańskich, Wilimbrów, Ratajskich, Rudzińskich, Pietrzaków, Drobińskich – miał córkę Wandę i syna Wacława, Rogóżów, Polowczyków z Chrzanowa, Kazimierza Bodzona – gajowego z Dębrznicy.

Nadmienić trzeba, że w Łancew Ługu zamieszkiwała wyłącznie ludność polska i katolicka, która się tam osiedliła w wyniku polityki Państwa Polskiego.

Opracowanie ma charakter sygnalny i rozwojowy, może podlegać korekcie i sprostowaniom. Wobec skromności informacji źródłowych, celem artykułu jest próba przywrócenia pamięci lokalnej – mikrohistorycznej.

Za „drugiego sowieta”, w roku 1944, w Łancew Ługu ponownie istniała polska konspiracja. Na skutek „wsypy” znowu nastąpiły aresztowania i wywózki „na Sybir”. ( zob. artykuł pt. „Stanisław Karlik – żołnierz AK” ).

Wykorzystano:

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,

Polski Słownik Biograficzny, T.XI, s. 317.,

Księgę Adresową Polski iWolnego Miasta Gdańska z 1929 r.,

„ Za pierwszego sowieta” Rafał Wnuk, IPN, Warszawa 207.

Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej z 1921 r.

Skorowidz miejscowości pod redakcją Tadeusza Bystrzyckiego z 1933 r.

Relację p. Wandy Klepacz z dnia 30.09.2010 r.,

Informacje przekazane przez p. Władysława Mroza,

Informacje p. Marka Smolińskiego.

 

Opracował: Stanisław Karlik