Zułów na Litwie. Tak w 1878 roku wyglądał dwór, w którym w 1867 roku urodził się Józef Piłsudski. Dwór strawił pożar w 1879 roku i nigdy nie został odbudowany. Rekonstrukcja jego wyglądu na podstawie badań autora – Maciej Rydel, akwarela, 2021 r.
nikidw.edu.pl
Charakterystyczne cechy ziemiaństwa w okresie II Rzeczypospolitej można przedstawić w kilku punktach:
- ziemiaństwo stanowili właściciele ziemi powyżej 50 hektarów, oraz producenci rolni, dzierżawcy i administratorzy majątków mających powyżej 50 hektarów,
- ziemianie należeli do uprzywilejowanej grupy społecznej. „Dziedzic” na wsi miał wysoką pozycję społeczną,
- ziemiaństwo polskie charakteryzowało przywiązanie do Kościoła Katolickiego, co zwłaszcza na wschodnich terenach II Rzeczypospolitej było istotnym wyróżnikiem,
- dwory ziemiańskie były lokalnymi centrami kultury rolnej i gospodarczej. To ziemianie wprowadzali, jako pierwsi nowoczesne metody gospodarowania,
- dwór ziemianina stanowił w krajobrazie wiejskim charakterystyczny punkt. Zwykle zbudowany na wzniesieniu, z parkiem, stawami i zabudowaniami gospodarczymi, stanowił charakterystyczny obiekt we wsi,
- odpowiedzialność obywatelska – wywodziła się ona z poczucia dawnego obowiązku obrony króla i ojczyzny.
Ziemianina charakteryzowała swoista kultura wynikająca z umiłowania ziemi, a dwory ziemiańskie tworzyły sieć współpracy gospodarczej oraz sieć towarzyską, gdzie się „bywało” na herbatkach, balach i polowaniach, i gdzie znajdowało koligacje małżeńskie. U ziemian dominował tradycyjny sposób wychowania dzieci w wielopokoleniowej rodzinie. Rodziny ziemiańskie kładły zdecydowany nacisk na tradycje rodzinne, poszanowanie starszych i odpowiedzialność za innych. W ziemiańskim domu dominowała surowa „kindersztuba”. Dzieci początkowe nauki pobierały w domu, potem w renomowanych szkołach – często zakonnych.
Karol hr. Tarnowski nadzorujący prace w polu
ziemianie.pamiec.pl
Dlatego dwór, jako siedziba ziemiaństwa zajmuje w polskiej kulturze miejsce szczególne. Należy on bez wątpienia do panteonu wartości narodowych, biorąc pod uwagę choćby treści napisów lokowanych na frontonach, z których wybrzmiewają idee patriotyczne, a jednocześnie podstawowe wartości.
Stanisław hr. Tarnowski z synami — Karolem (siedzi w fotelu) i Antonim; Ropa, pow. Gorlice, ok. 1912 r.
ziemianie.pamiec.pl
Najczęściej umieszczaną nad wejściem do siedzib ziemiańskich inskrypcją, szczególnie w XIX wieku, był napis:
„Jam dwór polski, co walczy mężnie i strzeże wiernie”.
Sentencja ta wyrażała przekonanie, że w związku z rozpadem struktur państwowych to właśnie dom:
„stał się wymagającym pieczy azylem rodzimej tradycji”.
Dwór to także żywość dworskich, szlacheckich zwyczajów, z których wyrasta tradycja rycerska, a później tradycja kawaleryjska – którą tak bardzo była przesiąknięta polska wieś.
Nie była wiec to jedynie struktura budowlana, powiązana z ludźmi (ziemianami), ale także hasło, nacechowane wieloma patriotycznymi ideami, które w polskim społeczeństwie są wciąż żywe.
Książę Roman Sanguszko, ks. Adam Stefan Sapieha, ks. proboszcz Gromadzki, Paweł Sapieha, Janina Rzyszczewska; Sławuta 1910 r.
ziemianie.pamiec.pl
Nieprzeciętna rola dworu, jako nośnika tradycji, począwszy od narodowych i ojczystych, poprzez tradycje regionalne i lokalne, a kończąc na tradycjach rodzinnych, była szczególnie od czasu zaborów, wpisana w jego codzienność i łączyła się nierozerwalnie z tożsamością polskiego ziemiaństwa.
Owa tożsamość stanowiła nieodłączną cechę, która w odczuciu mieszkańców dworu pełniła nie tylko funkcję wyróżniającą ich w sposób wyjątkowy, ale także łączącą przeszłość z teraźniejszością i przyszłością poprzez kolejne pokolenia rodzin ziemiańskich. Jak piszą Kiersnowscy:
„[…] Było bowiem ich przywilejem móc urodzić się i umrzeć w tym samym domu i moc przekazać ten dom dzieciom i wnukom, a wraz z nim i otoczkę pamięci, przemieniającej się z wolna w tradycję, niekiedy i w ojczystą legendę. Zwornikiem tych tradycji była świadomość trwałości i trwania, załamana dopiero w nieodległych latach wojennych i powojennych. Przekaz tych tradycji znajdował się przede wszystkim w rękach kobiet: Pani Domu, Dziedziczki, Matki. One wychowywały młode pokolenia w tym duchu, ucząc modlitwy, dbałości, odpowiedzialności, skromności, wrażliwości na biedę oraz szacunku w stosunku do służby i innych osób, pozostających niżej w hierarchii społecznej. One też pierwsze uczyły historii kraju, szczególnie wtedy, gdy ojcowie i bracia walczyli i ginęli lub byli uwięzieni w obozach, na zesłaniu, czy też znaleźli się na emigracji. […]”.
Kinga Adamczyk na podst.: Dziedzictwo. Ziemianie polscy, praca zbiorowa, red. T. Chrzanowski, Kraków 1995; J. Jedlicki, Geneza wtórnego szlachectwa w Królestwie Polskim. Wiek XIX, Warszawa 1967; W. Bonusiak, Szejk z Galicji. Ignacy Łukasiewicz 1822–1882, Rzeszów 2007; T. Skałkowski, Towarzystwa kredytowe ziemskie na ziemiach polskich. Szkic historyczny. W pięćdziesięcio-letnią rocznicę rozpoczęcia czynności Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, Lwów 1892; W. Mich, Związek Ziemian w Warszawie (1916–1926). Organizacja i wpływy, Warszawa 2007; W. Ratajczak, Dwór polski – tragiczny bohater prozy postyczniowej, [w:] „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej”, Biblioteka Kórnicka PAN, zeszyt 31, Kórnik 2014; T. Kiersnowska, R. Kiersnowski, Dwór polski przekaźnikiem tradycji ojczystej, [w:] „Niepodległość i Pamięć”, nr 18, 2002
Dodaj komentarz
Uwaga! Nie będą publikowane komentarze zawierające treści obraźliwe, niecenzuralne, nawołujące do przemocy czy podżegające do nienawiści!