Jan Radziwiłł , „Janek”, „Długi” z Naliboków

W latach 1921/43, rodzina Jana Radziwiłła zamieszkiwała w Nalibokach pow. Stołpce woj. Nowogródek. Jan mieszkał z mamą Teklą i bratem Józefem w skromnym domku k. dworu Ciechanowiczów.

Kolegował się z Michałem Karpem, który przed wojną miał napisać książkę o nieświeskich Radziwiłłach. Mieszkali blisko siebie – „przez trzy domy”. W Nalibokach należał do zespołu artystycznego pieśni i tańca, z występami jeździli do Warszawy, gdzie tuż przed wojną zajęli drugie miejsce.(1)

Prawdopodobnie należał do miejscowego Związku Strzeleckiego „Strzelec”, na którego czele stali: prezes Bolesław Chilicki, kier.kul.ośw., Wojciech Świdziński, sekretarz Mieczysław Grygorcewicz, skarbnik Maria Baszuro.(2)

W połowie lat 30 –tych Jan ożenił się z Weroniką Makarewicz z Naliboków i pracował na gospodarstwie teścia. Wkrótce urodziło się dwoje dzieci, córka Danusia i syn Jerzy.

Kiedy w 1939 r., Sowieci zajęli Naliboki, ze względu na arystokratyczne pochodzenie i przynależność do „Strzelca” ukrywał się na strychu w domu matki. Żona Weronika mieszkała z dziećmi w domu swoich rodziców.

Matka Tekla chroniła syna przed dekonspiracją i aresztowaniem przez NKWD. Kiedy w kwietniu 1941 r., Weronika zmarła, kondukt pogrzebowy mógł obserwować tylko przez dziurę na strychu.

Po napaści Niemiec na ZSRR wyszedł z ukrycia i możemy się domyślać, że wziął udział w tworzeniu nalibockiej konspiracji, która podjęła walkę z nowym okupantem. Jak napisał Wacław Nowicki, Polacy wspólnie z sowieckimi partyzantami rozbili w maju 1942 r., przejeżdżający przez Naliboki niemiecki konwój pacyfikacyjny Gebietskomisarza Traubego.(3)

Po tych wydarzeniach powstała w Nalibokach „Samoobrona”, w której Jan dowodził 3 drużyną, a należał do niej m.in. Wacław Nowicki.(4)

Samoobrona walczyła z sowieckimi napastnikami na Naliboki w dniu 8 maja 1943 r. „Janek” z częścią obrońców zdołał się wycofać i ukryć w Puszczy Nalibockiej. Większość poległa.

W dniu 19 czerwca 1943 r., walczył z Niemcami w Powstaniu Iwienieckim.(5)

Nie wiemy czy walczył podczas operacji „Hermann” latem 1943 r., możemy przypuszczać, że obawiając się o los swoich nieletnich dzieci przybył wtedy do Naliboków.

Po niemieckiej pacyfikacji miasteczka 6 sierpnia 1943 r., z mamą Teklą, dziećmi Danusią i Jerzym, oraz z Naliboczanami zostali wywiezieni na przymusowe roboty do III Rzeszy Niemieckiej.

Jak napisał w „The Last Day of Naliboki” Mieczysław Klimowicz, „Janek” był utalentowany, pisał poezje, rzeźbił w drzewie, glinie, plastiku, metalu i kamieniu. Był wysoki – 6 stóp i 4 cale, stąd pseudonim „Długi”!Po wojnie zamieszkał w Stanie Indianapolis w USA, gdzie zmarł.

Jan Radziwiłł

Jan Radziwiłł, lat 50, zamieszkały przy 314 North Chester Avenue, emerytowany konserwator zmarł wczoraj w szpitalu Community Hospital. Urodził się w Polsce, jednak od 27 lat mieszkał w USA. Pan Radziwiłł pracował przez 20 lat w firmie RCA Corporation, w dziale utrzymania ruchu, a na emeryturę przeszedł w 1971 roku.

Należał do parafii kościoła Matki Boskiej z Lourdes, mieszczącego się przy Moose Lodge 17.Był również członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Elektryków (International Brotherhood of Electrical Workers), stowarzyszenia Local 1048 oraz klubu emerytów Localu 1048. Msza żałobna odbędzie się we wtorek o godzinie 10 w kaplicy Shirley Brothers Irving Hill, zaś pochówek na Cmentarzu Św. Józefa. Jan Radziwiłł pozostawił po sobie syna €“ George’a Radziwiłła oraz córkę €“ panią Danutę Hegyi. Oboje mieszkają w Indianopolis.

Stanisław Karlik