Jak w Nalibokach kościół budowano…

(Relacja p. Marii Chilickiej ur. 1926 r., w Nalibokach woj. Nowogródek)

W latach XX – lecia międzywojennego w Nalibokach był drewniany kościół pw. św. Barłomieja. Kiedy przyszedł do miasteczka ks. Józef Bajko, zakupił lokomotywę i w tartaku pobudował elektrownię.(1) Pierwszy prąd popłynął na plebanię i do kościoła, zamiast świeczek na żyrandolu zapaliły się elektryczne lampki. Żyrandol był duży, jeszcze radziwiłłowski, ze szklanymi – kryształowymi sopelkami.

Przy kościele znajdowała się drewniana plebania, ksiądz zbudował drugą murowaną, piętrową. Kiedy w 1939 r., przyszli Ruskie, zabrali murowaną plebanię – „ksiądz nie może mieć dwóch plebanii” i zrobili ośrodek zdrowia. Do kościoła za Ruskich można było chodzić.

Na rzece Lebieżodzie ksiądz urządził stawy hodowlane karpia, którego sprzedawał ludziom.

W I i II klasie ks. Bajko uczył mnie religii, kiedy zbliżało się moje bierzmowanie zapytał jakie chcę mieć imię, powiedziałam, że Narcyza. Odpowiedział wtedy, że „gdzie takie imię wygrzebałaś, jesteś Maria – będziesz Magdalena”.

Kiedyś Szarżanowicz spóźniła się na lekcję religii, a ksiądz powiedział: „Co mama dzieciom bliny piekła ?”, i od tego czasu została „mamą”. W szkole ksiądz miał zeszyt, i zawsze pytał dlaczego ktoś nie był w kościele na mszy.

Naliboki się rozrastały i w parafii było coraz więcej ludzi, w czasie nabożeństw nie mieścili się w drewnianym kościele, latem kazania ksiądz głosił z ambony na dworze. Siadałyśmy wtedy na kamieniach przy murze, ale mama krzyczała, bo brudziłam sobie sukienkę. Ksiądz miał donośny i wyraźny głos, widać nie lubił sąsiadów z za wschodniej granicy, bo mówił: – „Przyjdzie na was czarna chmura ze Wschodu”.

Kiedy postanowił budowę nowego, murowanego kościoła, dziadek Konstanty Chilicki chciał dać działkę ziemi k. Jankowicz, aby można było tam kopać glinę, ale przez kogoś dzierżawiona – 20 letnie prawo zasiedzenia, nie została oddana. Dali inni ludzie i ks. Józef Bajko najpierw zbudował tam cegielnię i z miejscowej gliny wypalano cegłę, którą ludzie przywozili furmankami na budowę kościoła. Potrzebne do budowy wapno najprawdopodobniej kopano w odległych o 5 km od Naliboków Prudach. Kopano tam kredę, może i wapno było.

Ksiądz był pochłonięty budową, i nie przychodził do szkoły, pracę duszpasterską prowadzili ks.ks. Dadas i ten co przyszedł z Rosji – Żołnierkiewicz oraz Baradyn?

Wykopy pod fundamenty i dowóz cegły z Jankowicz ludzie robili za darmo.

Ksiądz płacił tylko murarzom – Farbotkom, ojcu z dwoma synami Albertem i Czesławem. Trzeci syn „Lopa” Leon, był później kierowcą, dziewczyna – siostra była mężatką, i był jeszcze najmłodszy Marian. Ludzie zbierali zboże, które ksiądz sprzedawał aby zapłacić murarzom i na zakup cementu.

Kiedy w czasie budowy równano teren, odsłonięto groby pochowanych na przykościelnym terenie czterech nalibockich księży – przy kościele św., Bartłomieja, nowy kościół budowano obok. Kilka cegieł się obsunęło i włożyłam tam głowę, żeby zobaczyć co tam jest. Później źle się czułam, a mama na mnie krzyczała.(2)

Kiedy w Nalibokach Ruskie z naszymi bili się z Niemcami (lato 1942 r.), wtedy spalili drewniany kościółek i dach z wieżą nowego – zostały tylko mury. W odwecie Niemcy zamierzali spalić miasteczko, ale ksiądz Bajko bronił Naliboczan i przekonał Niemców, że z napadem na ich konwój nie mieli nic wspólnego. Wtedy zrobili w miasteczku samoobronę (samoochowę), żeby im się nic nie stało, żeby mogli bezpiecznie przejeżdżać z Nowogródka do Mińska.(3)

Przed wojną naszego kościoła jeszcze nie wyświęcono, nie było organów, które w Ameryce zakupili mieszkający tam Naliboczanie, czekaliśmy aż przyjadą do Naliboków z Ameryki.

Nasz nalibocki kościół był inny niż jest dzisiaj, chociaż jest ten sam, ale inny bo nie ma już z przodu dwóch wież z krzyżami ! (zob. Wacław Nowicki, „Żywe echa”, s. 18)

Ludzie, którzy po wojnie najechali do Naliboków z innych terenów, próbowali zabierać cegłę i zrywać posadzkę na budowę pieców i chodników ale miejscowa administracja zabroniła, i może dzięki temu nadal jest kościół w Nalibokach.

Kiedy w 1970 r., byłam u rodziny w Nalibokach, zdjęcie kościółka zrobił mój kuzyn Franek Grygorcewicz, który później wyjechał do Ameryki gdzie zmarł na serce.

Nasz nalibocki kościółek jest odbudowany, na jego odbudowę Naliboczanie zbierali pieniądze na całym świecie, również w Polsce – w Zielonej Górze.

Relację spisał: Stanisław Karlik