Bilans Powstania Iwienieckiego 19.06.1943 r.

 

Walka w mieście zakończyła się po 18 godzinach. Zniszczono niemiecki Stutzpunkt przy minimalnych stratach własnych. Spaleniu uległo wiele budynków, oraz częściowo koszary, których  całkowicie nie zdobyto.  Poległo 3 żołnierzy, rannych zostało 6 – wg Adolfa Pilcha, wg  Józefa Kuźmińskiego, który pracował w iwienieckim szpitalu, rannych 11. Straty niemieckie “były spore”.¹ Wacław Nowicki podaje, że zginęło 400 Niemców, prawdopodobnie  najbardziej wiarygodną  jest liczba 40 zabitych Niemców. 106 policjantów białoruskich i cała młodzież przeszli na stronę polskich partyzantów – Depesza nr 3833 z 25 czerwca 1943 r., d -cy Zgrupowania Iwienieckiego, pełnomocnika KC KP (b) i BSzRP na centrum międzyrejonowe Iwieniec Grigorija Sidoruka do BSzRP.²

 

Do niewoli wzięto żołnierzy niemieckich, których wypuszczono k. Rubieżewicz. Był wśród nich por. Rosse z Gospodarczej Centrali Wschód. Zdobyto duże zapasy broni – sensację budził niemiecki LKM – lotniczy, amunicji, lekarstw, żywności. Zdobyto dwa działka ppanc. z amunicją, 5 samochodów, kilkanaście koni wierzchowych, kilkanaście furmanek z bronią, ekwipunkiem i żywnością. Garnizon niemiecki został zniesiony niemal doszczętnie.³ Spalono 3 budynki żandarmerii, zdobyto magazyn z amunicją – 875 000 nabojów,1 działko,10 samochodów,5000 granatów i inne uzbrojenie. Trofea: 806 kb,3 pm,18 koni,400 litrów spirytusu, dużo amunicji i granatów.⁴

 

Jak z powyższego wynika, szacunek zdobyczy i strat nieco się różni. Znacząca jest  liczba strat w ludziach – “Legioniści” – 3, Niemcy – 40 (nie wydaje się by Sidoruk miał interes gloryfikować zwycięstwo Polaków).

 

Kacper Miłaszewski „Lewald” we wspomnieniach poinformował, że „zdobycz” w postaci 300 białoruskich policjantów, 80 sztuk bydła, kilkanaście koni wierzchowych, medykamenty, personel sanitarny oraz sporą liczbę uciekinierów obawiających się niemieckich represji, konwojował z małą grupą st. ogniomistrz Herman Downar Zapolski. Zdobyte mienie pozwoliło na wyekwipowanie oddziału liczącego ok.650 ludzi⁵. Nie udało się zatrzymać niemieckich cywilnych pracowników:  sędziego Karaczuna, który został ranny i gdzieś się ukrył, (najprawdopodobniej uciekł ze szpitala) i Zenona Buraka, burmistrza, który  z grupą Niemców uciekł do Mińska⁶.

 

W czasie walk wyróżnili się bohaterstwem: plut. Jan Misiaczek,  poległ w Starzynkach we wrześniu 1943 r., Roman Kutnik, kpr.Roman Karpiński, poległ w Rudni w lipcu 1943 r., st.ogn. Herman Downar Zapolski, poległ w Terebejnie w czerwcu 1943r., plut.Józef Staniuszko, kpr.Jan Niedźwiecki,poległ w Iwieńcu 19 czerwca 1943 r., wachm. Józef Pacejkowicz, poległ na Kielecczyźnie w 1945 r., kpr. ppor. Stanisław Wołosewicz, dca plutonu, strz. Wacław Mikucki,,poległ w Siwicy w sierpniu 1943 r., plut. pchor. ppor. Józef Zujewski, poległ w Kamieniu w maju 1944 r., st. sierż Stefan Poznański, poległ w Puszczy Nalibockiej w sierpniu 1943 r., kpr.Bronisław Pupko, zginął w obozie Altengrabow, plut.ppor.Jan Łotysz, kpr. Kazimierz Popławski, plut.Michał Mikucki „Maraton”, plut.Michał Pupko,Walery Toczko,bdb,st.uł.Karol Pławecki,”Bicz”,”Lolek”,poległ na Kielecczyźnie w 1944 r., strz.Antoni Aleksandrowicz ”Tolek”,poległ w Iwieńcu 19 czerwca 1943 r., kpr. wachm. Longin Kołosowski,”Longinus”, ”Podbipięta”,  i wielu innych, których nie sposób wymienić.⁷⁸

 

Podczas powstania „wydobyto” z „Białego Kościoła” zgromadzony sprzęt medyczny i zabrano do lasu. Prawdopodobnie  z wieży kościoła zdjęto Dzwon Marszałka, ufundowany dla miasteczka przez miejscowy KOP w 1935 r. W 2006 roku TVP pokazała film p.Mikołaja Wawrzeniuka pt. „Dzwon Marszałka” o wykopaniu z ziemi dzwonu, który przetrwał  lata komunizmu i jest symbolem sui generis zwycięstwa miejscowego społeczeństwa. Jak oznajmiła w filmie  mieszkanka Iwieńca Jadwiga Achrem – „Jermak dzwon zakopał”, prawdopodobnie z organistą, który  ukrywał się w wiosce Konoplicze. Dzwony w Iwieńcu zawsze łączyły mieszkańców, o czym mogą  świadczyć wydarzenia z dnia 22 maja 1905 roku ,kiedy  duchowny prawosławny Hakowicz kazał dzwonić, w czasie wjazdu do miasteczka arcypasterza Szembeka, który przybywał   poświęcić budowę kościoła p.w. św. Aleksego. Arcypasterz witany był także przez społeczność żydowską. Po powstaniu iwienieckim „cała młodzież” wyszła z Iwieńca i ⁹wstąpiła do Polskiego Oddziału Partyzanckiego, wstąpili rekruci zmobilizowani do Wehrmachtu i policji białoruskiej.

 

Ogólnie w Batalionie Stołpecko – Nalibockim AK służyło 136 mieszkańców Iwieńca.  Poległo 34 co stanowi 25 % “przelanej krwi”. Dane  są szacunkowe i dotyczą całej kampanii batalionu. W czerwcu 1943 r. w Iwieńcu poległo 8 partyzantów. Dnia 19 czerwca trzech: strz. Antoni Aleksandrowicz, kpr. Jan Niedźwiecki – obaj z Iwieńca¹⁰ i strz.Stanisław Mołczanowicz z Rubiażewicz¹¹ (Wg Wacława Nowickiego zginął  Janek Puchacewicz „Tolek” z Niwna.) wg Tadeusza Gasztolda zginęli: Jan Niedźwiecki, Zmaczyński, Misiaczek)¹² W pozostałych dniach czerwca: strz. Stefan Mikucki z Iwieńca – 20 czerwca, strz. Jan Mołczanowicz z Rubieżewicz , st.strz. Witold Smolski z wioski Październa, strz. Jan Szychor z wioski Giliki, strz. Augustyn Trubisz z Pietryłowicz.¹³. Adolf Pilch także podaje cyfrę trzech zabitych partyzantów. W czasie walk w miasteczku ranni zostali m.in.: ppor.Olgierd Woyno „Lech” i ppor.Witold Pełczyński „Dźwig”.¹⁴

 

Starsza generacja pozostała w miasteczku. Kiedy w dniu 24 czerwca ponownie weszli do Iwieńca Niemcy, wielu zamordowali. Szacuje się, że rozstrzelali 150 osób¹⁵; zabili m.in. Łucję i Kazimierza Dzierżyńskich i córkę właściciela folwarku z Brzozowca Janinę Pilarską, których rozstrzelali  w lipcu 1943 r ¹⁶.Represje dotknęły miejscowy klasztor,gdzie zastrzelono wszystkich braci z wyjątkiem ojca Hilarego,który w tym czasie spełniał posługę duchową u chorego.¹⁷ Helena Zdanowicz we wspomnieniach przekazała, że Niemcy w pierwszej fazie po wyjściu partyzantów wyłapali ok.30 osób. Sprowadzili ich do cerkwi, przytoczyli beczkę paliwa i zamierzali podpalić. Wtedy ze szpitala wyszedł lekarz i wyjaśnił, że ci którzy wywołali powstanie dawno się oddalili. Natomiast obecni na placu ludzie są niewinni. „O dziwo, poskutkowało. Niemcy kazali przynieść jaja, śmietanę i tuszonkę, którą lubili”.¹⁸

 

Niemcy z powrotem spędzili mieszkańców, którzy byli „na wioskach”, zgromadzili  na rynku i usiłowali rozstrzelać. Jak poinformowała  Ewa Matusewicz, ”mama chcąc nas chronić stała z przodu a my z siostrą za nią. Prawdopodobnie uratowała nas perswazja kogoś, kto mówił po niemiecku. Później wzywali nas do jakiegoś biura i tam spisywali personalia. Trochę się dziwili, że jesteśmy z siostrą bliźniaczkami. Mówili:-„O ! Zwillinge!”¹⁹.

 

Ludzie opowiadali, że Czech, który był postrachem Iwieńca schował się w trocinach w majątku. Ksawery Suchocki, poinformował, że Czech Sawinola “szalał jeszcze po powrocie Niemców do Iwieńca”. Szukali m.in. księdza, który zadzwonił dając sygnał do powstania. Ludzie mówili, że ksiądz – najprawdopodobniej Pracz Praczyński, ostrzeżony w porę ukrywał się w wiosce Bućkiewicze pod Wołmą. Odnalazł go chorąży „Noc” i zwerbował do oddziału.²⁰ Innym razem słyszał, że partyzanci złapali Czecha i „odstrzelili mu jądra”.  Józef Kuźmiński napisał, że Sawinola przeżył wojnę, osiadł gdzieś w Polsce i ponoć był sądzony przez polski wymiar sprawiedliwości²¹. W czasie walk powstańczych Sawinola doznał poparzenia twarzy.   W okresie„rozejmu” z Legionistami w 1944 r., Sawinola “miał ostry konflikt w Iwieńcu z por. Józefem Niedźwieckim „Lawina”, który był bratem poległego Jana Niedźwieckiego “Piorun”. Chcieli się postrzelać – „wymierzyli do siebie pistolety maszynowe”, i wtedy Niemcy wycofali Sawinola z Iwieńca.²²

 

Odpowiedzią Niemców na rozbicie garnizonu iwienieckiego było uruchomienie operacji przeciwpartyzanckiej „Hermann”, w której zaangażowali ok. 60 tys. wojska oraz broń pancerną i lotnictwo²³.Dowództwo niemieckie było zaniepokojone rozmachem walki partyzanckiej na niezwykle ważnych liniach kolejowych: Brześć – Baranowicze – Mińsk i Wołkowysk – Lida – Mołodeczno.²⁴

Przeprowadzona w okresie od 13 lipca do 08 sierpnia 1943 r. w Puszczy Nalibockiej, i dowodzona  przez dowódcę SS i policji z Mińska, Gruppenfuhrera v. Gottberga, skorelowana została z bitwą kurską.²⁵ Z batalionu liczącego 650 żołnierzy zabito ok.25, raniono ok. 40,  zaginęło ok.100.

Straty ponieśli Sowieci, na 4000 partyzantów zabitych zostało 129, rannych 52, zdezerterowało i dostało się do niewoli 24²⁶. I tym razem Sowieci nie dotrzymali obietnicy wspólnej walki ( umowa „Dubow” – „Dźwig”),  i w momencie natarcia niemieckiego uciekli²⁷.

 

Niemcy spacyfikowali  wioski w  15 kilometrowym pasie przylegającym  do Puszczy Nalibockiej. 19 lipca 1943 r. w bestialski sposób gestapo zamordowało dwóch księży z Pierszaj k.Iwieńca: proboszcza o.Achillesa Puchałę i wikarego o.Hermana Stępnia.Zamordowali ich w stodole państwa Rudowiczów w wiosce Borowikowszczyzna, następnie stodołę podpalili. Po zabiciu księży, wielu mieszkańców Pierszaj wywieziono na roboty do Niemiec.²⁸ Anna Gut z d. Suchocka z mężem i z dziećmi, po załadowaniu na wóz trochę mienia, w obawie przed represjami postanowili wyjechać z Borowikowszczyzny. W czasie jazdy zostali zatrzymani przez niemiecki patrol. Kiedy Niemiec  spojrzał do Ausweisu, poklepał Annę po ramieniu i kazał jechać dalej. Uratowało ich nazwisko, Niemiec przypuszczał, że mają niemieckie pochodzenie. O spaleniu księży – zakonników dowiedzieli się później, po powrocie do Borowikowszczyzny.²⁹

W majątku Mieszkucie Niemcy i ich kolaboranci spalili żywcem w modrzewiowym dworku właścicielkę  Jaworską wraz z córkami: Jadwigą Plewakową i Wandą Głębocką oraz z synową Izabellą Jaworską. W tym samym czasie Niemcy spalili majątek Zalesie k.Iwieńca, a jego właściciela Kazimierza Plewako l.47 – męża Jadwigi, wywieźli na roboty do Niemiec gdzie ślad po nim zaginął .³⁰  W nowowybudowanej szkole w wiosce Mniszany spalili kilkudziesięciu mieszkańców – przeważnie kobiety i małe dzieci. Spalili m.in. żonę Władysława Suchockiego z trójką małych dzieci. Władysław  ze starszymi synami Stanisławem i Janem zdołał uciec i schronić się na bagnach. Postrzelili śmiertelnie ojca Władysława, Michała Suchockiego, który wkrótce zmarł.³¹ Na roboty do Rzeszy i do obozów pracy w Mińsku wywieziono ponad 20 tys. ludzi.³² Przykłady powyższe, są „kroplą w morzu” zbrodni dokonanych przez Niemców.

 

Pozytywnym skutkiem powstania iwienieckiego był wzrost morale społeczeństwa polskiego doświadczonego prześladowaniami rosyjskimi i niemieckimi³³.Miało to tym samym znaczenie psychologiczne zarówno na okupanta jak i na polskie społeczeństwo.  Polska Walcząca przeszła do natarcia.³⁴ Od powstania iwienieckiego, polski batalion – “Legiony” zaczął się szybko rozrastać, ”co nie było na rękę Sowietom”. Od tego  czasu był to I batalion 78 pp AK.³⁵³⁶

 

O iwienieckiej akcji nie powiadamiano partyzantów sowieckich.”19 czerwca 1943 r. rozbiliśmy garnizon niemiecki w tajemnicy przed Rosjanami, mimo że był sojusz z partyzantką sowiecką”.³⁷ Powody były dwa:- obawiano się dekonspiracji przed Niemcami i nie chciano dzielić się zdobyczą³⁸.Wydaje się, że stwierdzenie to jest zbyt ogólne i tylko częściowo prawdziwe. Polacy wiedzieli o Katyniu, Nalibokach itp. i Sowietom nie wierzyli. Chcieli zamanifestować swoją wolę i niezależność. Sowieci rekrutowali się w głównej mierze z żołnierzy rozbitej w 1941 r. armii Popowa, i nie mieli naturalnego oparcia w terenie.³⁹ Odwrotnie było z Polakami, gospodarzami tej ziemi. Partyzanci rekrutowali się z miasteczek , wiosek,chutorów i tak jak cały naród polski pragnęli wolności i niepodległości.⁴⁰Twierdzenie p.Boradyna, że powstanie iwienieckie „to był pierwszy przypadek współpracy z partyzantką sowiecką” jest  idące za daleko (11 sierpnia 1942 r. w Nalibokach Polacy z Sowietami” zorganizowali napad na niemiecki konwój  Gebitskommisarza Traubego z Nowogródka – zginęło kilkunastu Niemców).

Brygada Czkałowa miała jakoby ubezpieczać akcję w Iwieńcu – meldunek bojowy brygady z 22 czerwca 1943 r. Pewnym jest, że skala powstania  Sowietów  zaskoczyła, wzbudziła zdziwienie i zaniepokojenie. Nie możemy mieć wątpliwości, że o akcji powstańczej wiedzieli. Mieli bardzo dobry wywiad i rozpoznanie w polskim społeczeństwie, a także wśród partyzantów. Możemy przypuszczać , że liczyli na klęskę “Legionistów”. Jedna z brygad sowieckich podeszła pod Iwieniec, aby”pomóc naszym oddziałom”, było już jednak po wszystkim. Pomogła natomiast przy ewakuacji żywności. A później mimo naszych ostrzeżeń zabawiała tu zbyt długo i została następnego dnia zaskoczona przez niemieckie czołgi, ponosząc w walce bardzo duże straty. Wydaje się, że  historiografia sowiecka te walki traktowała jako powstanie iwienieckie,  stąd  zamieszanie skonstruowane na potrzeby polityczne.

O współpracy przeczy meldunek Sidoruka „Dubowa” do I sekretarza KC KP / b / B Ponomarenki, na który on odpowiedział, że należy rozpoznać  polski  oddział i zawojować go. W dniu 4 lipca 1943 r., Ponomarenko pytał już szczegółowo o oddział Miłaszewskiego.⁴¹ Po polskiej stronie nie ma  dokumentów  mówiących o współdziałaniu. Wytyczne V Plenum KC KP / b / z 27 – 28 lutego 1943 r. były jasne: ”rząd sowiecki nigdy nie zgodzi się aby Białoruś Zachodnia weszła w skład Polski”. Komuniści „demaskowali nikczemne plany i krwawe czyny okupantów i ich sługusów – burżuazyjnych nacjonalistów, usiłujących uwić sobie gniazda, zwłaszcza w zachodnich obwodach Ukrainy i Białorusi, gdzie władzę radziecką proklamowano tuż przed wybuchem wojny”.⁴²Rzecz jasna, że to ostatnie stwierdzenie ma charakter propagandowy. Wydaje się, że Sowieci nie potrafili trafnie zinterpetować powstania iwienieckiego. Nie pasowało do ich koncepcji politycznych. W  kłamstwie próbowali  „zatrzeć fakt agresji na Polskę”, a długo po wojnie uważać, że II wojna światowa zaczęła się 22 czerwca 1941 r.”Prozaicznym” argumentem jest  pytanie Pantelejmona Ponomarienki – szefa Centralnego Sztaby Ruchu Partyzanckiego do Grigorija Sidoruka z 4 lipca 1943 r. – operacja iwieniecka przeprowadzona 12 czerwca (akcja miała msce 19 czerwca 1943 r.). Czym wytłumaczyć, że poinformowaliście o niej dopiero 25 czerwca ?.⁴³

Sowieci w tym czasie przygotowywali się do bitwy kurskiej. Ich działania partyzanckie były podporządkowane temu celowi i kontrolowane przez CSRP. Ponomarenko „ był na bieżąco” z wszystkimi wydarzeniami na froncie – m.in. w pierwszej połowie kwietnia 1943 r. brał udział w naradzie we wsi Swoboda pod Kurskiem, gdzie rozważano sprawę odparcia niemieckiego natarcia.⁴⁴

Jak  się miało powstanie iwienieckie do twierdzenia o sługusach burżuazyjnych nacjonalistów ?

O tym,że w czasie powstania iwienieckiego nie było współdziałania z Sowietami świadczy także „relacja” Wacława Nowickiego. Opisuje on” dość dokładnie” wszystkie wcześniejsze i późniejsze momenty współdziałania. W opisie akcji powstańczej nie ma natomiast żadnego akcentu udziału Sowietów. Znamienne jest zdanie w czasie kiedy  jechali na akcję do Borka, tuż przed powstaniem iwienieckim:”Minęliśmy Długi Bór.U Rosjan cisza”.⁴⁵  Po rozbiciu Stutzpunktu Iwieniec i fetowaniu zwycięstwa  napisał, że „ktoś przyniósł wieść, że przybył nam z pomocą jakiś oddział „Dubowa”⁴⁶. W państwie o centralistycznym systemie kierowania, nie do przyjęcia jest podejmowanie poważnych decyzji bez uprzedniego powiadomienia sztabu.  Nasuwa się  wniosek, że Sowieci nie współdziałali z Polakami w czasie powstania iwienieckiego.Polacy nie mogli przyjąć na dłuższą metę upokarzających warunków współpracy, np.- żadnych związków z Warszawą i Londynem,- ograniczenie wielkości oddziału,- żadnych działań bez ich wiedzy itp⁴⁷.

Niewątpliwe znaczenie miało utworzenie przez Sowietów komunistycznej grupy Świętorzeckiego.⁴⁸  Polacy tych warunków nie dotrzymali, co  Sowietów „rozwścieczyło”, czego następstwem będzie rozbrojenie “Legionów” w grudniu 1943 r.Współdziałania z Sowietami nie było również w sąsiednim Okręgu Wileńskim AK – nie odnotowano tam ani jednej wspólnej akcji przeciw oddziałom niemieckim.⁴⁹ Reasumując należy powiedzieć,że „krótkie momenty współdziałania” Sowietów z Polakami w Puszczy Nalibockiej były nieszczere, a ich strategia była  ukierunkowana była na zniszczenie polskiej partyzantki.  Pokazały to późniejsze działania Sowietów. W okresie maj 1943 – lipiec 1944 odnotowano na Wileńszczyźnie i Nowogródczyźnie 224 potyczki i walki z partyzantką sowiecką,Sowieci stracili 400 zabitych i ponad 120 rannych,  oddziały akowskie ok.300 zabitych i 230 rannych.⁵⁰

 

Należy się ustosunkować  do wypracowywania decyzji uderzenia na Iwieniec. Można przypuszczać, że zapadła ona na szczeblu komendanta Obwodu „Słup” ppor.Warakomskiego – „Świra” bez powiadamiania Komendanta Okręgu AK Nowogródek. Zastanawiające jest, że Janusz Prawdzic Szlaski – Komendant Okręgu, w książce pt.”Nowogródczyzna w walce”, Powstaniu Iwienieckiemu nie poświęca ani jednego zdania. Pisze o relacjach  batalionu z Sowietami, o utworzeniu oddziału i przechodzi do blokady Puszczy Nalibockiej i operacji „Hermann”.⁵¹ Sygnalizuje również o przeniesieniu „Świra” 1 stycznia 1944 r. do obwodu Lida – „Bór”. Czy „Świr” był zbyt samodzielny i został ukarany za swoje decyzje w kwestii Iwieńca?

 

W innym miejscu Janusz Prawdzic Szlaski (po rozbrojeniu Polaków przez Sowietów w grudniu 1943 r.) napisał, że dowództwo zgodziło się, by Niemcy zaopatrzyli batalion w broń i amunicję. Skrytykował  Komendę Główną AK za nagonkę na oddziały stołpeckie i za straszenie sądem polowym dowódcy por. ”Góry”.⁵² Z pewnością była to polityka, ale jakie było inne wyjście ?

 

Po niemieckiej blokadzie Puszczy Nalibockiej ustalono nowe Ordre de Bataille Oddziału Stołpeckiego. Dowództwo objął kpt.”Wacław”, zastępcą został por.”Góra”⁵³. Poprzedni dowódca „Lewald” został adiutantem⁵⁴. Ewidentnie widać, że jest to degradacja, ale jak się wydaje nie tylko za Iwieniec. 16/17 listopada 1943 r., Sowieci zrabowali miejscowość Sobkowszczyznę, a późniejsze działanie Nurkiewicza mogło być zbyt samodzielne i dlatego ocena Okręgu „negatywna” dla „Świra” i „Lewalda”.⁵⁵
ZAKOŃCZENIE
Powstania w Iwieńcu nie można porównywać z Powstaniem Warszawskim czy z walkami AK o Wilno. Sytuacja i skala były zupełnie inne. Analogii można się  dopatrywać:  – konspiracja i współdziałanie z partyzantką z zewnątrz oraz podobne konsekwencje (represje ludności i wywózki na roboty do Niemiec).

Powstanie mieści się  raczej w kategorii takich zdarzeń jak:. – rozbicia więzienia w Pińsku 18 stycznia 1943 r. przez partyzantów Jana Piwnika ”Ponurego”, – wypadem Uderzeniowych Batalionów Kadrowych na Krummenheide (Turoś)/ w nocy 14/15 sierpnia 1943 r. – zdobycia miasteczka Końskie 31 sierpnia 1943 r. przez partyzantów Waldemara Szwieca „Robot”,czy akcji szczuczyńskiej 29 kwietnia 1944 roku. Itp.”⁵⁶ Polacy jeszcze raz zamanifestowali wolę przynależności do Polski, a będąc „miedzy młotem a kowadłem” niejednokrotnie nie mieli wyjścia z sui generis węzła gordyjskiego jaki zawiązał się nie z ich winy.

 

Dwie ideologie usiłowały narzucić nam swoje racje. Miały niejednokrotnie sympatyków  na naszej ziemi. Było to przyczyną tragedii niewinnych ludzi, o co  nie można oskarżać Polaków. Wypada  zgodzić się z prof. Ernstem Nolte, który na łamach Rzeczpospolitej w wywiadzie z Aleksandrą Rybińską powiedział, że „np. w Ameryce są historycy, którzy otwarcie mówią, że to, co się działo we wschodniej części Polski, nie było lepsze od tego co się działo do wybuchu wielkiej wojny w 1941 roku w jej zachodniej części. To można mówić w Stanach Zjednoczonych, ale nie u nas”⁵⁷. Myślę, że to co powiedział profesor, w mentalności Polaków z Kresów funkcjonowało i przez cały czas funkcjonuje – nawet lata komunizmu tego nie wykorzeniły.

 

Dla laika może się wydawać, że Polacy – “Legioniści”, powinni np. pomóc Żydom w gettcie i może w tym czasie wywołać powstanie. Nic bardziej mylnego. Polska partyzantka była wtedy w stadium organizacyjnym . Niemcy w 1942 r., byli jeszcze  silni militarnie  – w ramach operacji „Hermann” w lecie 1943 r. rzucili przeciwko partyzantom 60 tysięcy żołnierzy. “Legioniści”, po Powstaniu Iwienieckim liczyli 650 żołnierzy, i byli zmuszeni bronić się przed  Sowietami, którzy na mocy decyzji z 22 czerwca 1943 r. KC KPB przystąpili do zwalczania AK. Decyzja ta była kontynuacją zerwania stosunków dyplomatycznych 25/26 kwietnia 1943 r. przez rząd sowiecki z rządem RP.⁵⁸

 

Należy oddać sprawiedliwość społeczeństwu polskiemu, w miasteczkach, na wsiach i chutorach. Społeczeństwo to miało  światłych, duchowych i realnych przywódców których praca przyczyniła się do ukształtowania niezłomnych i patriotycznych postaw. Zaprezentowaliśmy kilka przykładów pomocy zwykłych ludzi dla Żydów i Rosjan – żołnierzy sowieckich. Sytuacja narodu polskiego w Iwieńcu, na Kresach i na całym obszarze RP była wyjątkowa. O tym należy i powinno się pisać. Reasumując, wypada sobie życzyć, aby wiedza i prawda o iwienieckiej irredendzie, tak jak iwieniecki dzwon – zbliżała, a nie dzieliła demokratyczne społeczeństwa Europy XXI wieku.

 

Opracował: Stanisław Karlik

1 Józef Jan Kuźmiński,”Z Iwieńca i Stołpców”, s .42

2 Zygmunt Boradyn,”Niemen”…s.287

3 Jerzy Ślaski, „Polska Walcząca”…s .606

4 Zygmunt Boradyn, „Niemen”…s.287

5 Adolf Pilch,”Partyzanci”…s. 76

6 Adolf Pilch,”Partyzanci”…s. 321

7 Paweł Kosowicz,”W puszczy Nalibockiej”,/W : / Tygodnik Powszechny nr 5 z 1978 r.

8 Adolf Pilch,”Partyzanci” – Wykaz żołnierzy – lista.

9 Ibidem, s .76

10 Kazimierz Krajewski,”Ziemia Nowogródzk”…s .92

11 List od p. Józefa Kuźmińskiego / w moim posiadaniu /

12 Tadeusz Gasztold,”Nalibocka”…s.35

13 Adolf Pilch , „Partyzanci”… s .307,355,356,357,374,380,383.

14 List od p. Józefa Kuźmińskiego / w moim posiadaniu /

15 Ibidem,. s. 76

16 Józef Kuźmiński, „Z Iwieńca”…s. 51

17 Irena Praczówena Krowicka,Kazimierz Medyński /W:/ Nasze Łomianki,kwiecień 2007.

18 Dzień za Dniem z dnia 04.08.2004 r., pismo lokalne w Świebodzinie

19 Relacja z rozmowy z p.Ewą W. Z dnia 07.02.2004 r.

20 A.Pilch,”Partyzanci”…s .128.

21 Józef Kuźmiński, ”Z Iwieńca”…s .41

22 List od p.Józefem Kuźmińskiego / w moim posiadaniu /

23 kpr./por.Longin Kołosowski „Longinus”, uł./por. Witold Grzybowski „Kot”, „Zgrupowanie Stołpecko – Nalibockie AK , www.iwieniec.plewako.pl

24 Historia WWN ZSRR, s.577

25 Ryszard Majewski, „Waffen SS”, s.144

26 Historia WWN ZSRR, s.577

27 Władysław Pobóg Malinowski,”Najnowsza Historia”…s .406

28 O. Grzegorz Maria Bartosik, „Męczennicy franciszkańscy / w: /Rycerz Niepokalanej nr 6 z 1994 r.

29 Relacja Janiny Karlik zd. Suchocka / w moim posiadaniu /

30 Krzysztof Jasiewicz, „Lista strat ziemiaństwa polskiego 1939 – 56”,Warszawa 1995 r.

31 Relacja Janiny Karlik zd.Suchocka / w moim posiadaniu /

 

32 Stanisław Karlik, „Nieznany obóz pracy przy lotnisku mińskim / w: / iwieniec.plewako.pl

33 Tadeusz Gasztold,” Nalibocka Puszcza”,Koszalin 1998 r.

34 Jerzy Ślaski,”Polska Walcząca”…s .607

35 Jarosław Wołkonowski,” Okręg Wileński”…s .142W

36 Encyklopedia Kresów, Wydawnictwo Kluszczyński,Kraków s .446

37 Longin Kołosowski „Longinus” , wywiad z 20VII2007 w Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego, e mail: ko*****@19**.pl

38 Adof Pilch, ”Partyzanci”…s. 76

39 Janusz Prawdzic Szlaski,”Nowogródczyzna w walce”…s .192 i 201.

40 Zyugmunt Boradyn,”Niemen rzeka niewzgddy”…s. 46

41 Ibidem, s .109 – 110

42 Historia Wielkkiej Wojny Narodowej ZSRR 1941 – 1945, T.III., s.546

43 Zygmunt Boradyn,”Niemen”…s.288

44 Historia Wielkiej Wojny ZSRR 1941 – 1945, T.III, wyd. MON, Warszawa 1965 r.

45 Wacław Nowicki,”Żywe”…s.111

46 Ibidem…s.123

47 Janusz Prawdzic Szlaski,”Nowogródczyzna w walce 1940 – 45”…s.98

48 Tadeusz Gasztold,”Nalibocka”…s .85

49 Jaroslaw Wołkonowski,”Okręg Wileński”…s .154.

50 Zygmunt Boradyn,”Kalendarium walk i potyczek oddziałow partyzanckich AK z partyzantką sowiecką w okresie okupacji niemieckiej” /W:/Z dziejów AK na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie / 1941 1945 / ,Studia – Warszawa 1997 .

51 Ibidem,….s.98 – 99

52 Janusz Prawdzic Szlaski,”Nowogródczyzna”,…s. .212

53 Encyklopedia Kresów,Wydawnictwo Kluszczyński,Kraków…s. .345

54 Janusz Prawdzic Szlaski,”Nowogródczyzna”…s. 205

55 Tadeusz Gasztold,”Nalibocka Puszcza”…s .67

56 Jerzy Ślaski,”Polska Walcząca”…str.605

57 Rzeczpospolita, 3 – 4 marca 2007 r.

58 Jędrzej Tucholski,”Cichociemni”…str.236