„Pożegnanie uczestników powstania 1863 r.”, obraz Wandalina Strzeleckiego, 1879 r.
Muzeum Niepodległości w Warszawie
Pisząc o oddziaływaniu polskiego ziemiaństwa, należy zauważyć, ze w polskim dworze, który nie był przecież przestrzenią pustą, surową, położoną w niebycie, powstawała wśród „swoich” prawdziwa, przemawiająca do ówczesnych, rodzima sztuka. Był on więc nie tylko miejscem, w którym kumulowała się i przez który przemawiała polskość, ale także przestrzenią, gdzie polskość przeglądała się w samej sobie. Rodzima sztuka stała się dla siebie lustrem.
Polskie dwory na znaczkach Poczty Polskiej, proj. Andrzej Gosik
Zbiory Autora
Pisząc o narodowości kultury Jerzy Jedlicki („O narodowości kultury”) wspomina o źródle, które, mimo braku państwowości tę polskość kultywowało:
„W dziejach idei narodowej, a także w historycznej socjologii narodu dominuje […] podejście – nazwijmy je modelem kulturowej radiacji. Ten sposób widzenia był szczególnie silny tam, gdzie nie było państwa narodowego, gdzie więź językowa i kulturowa scalić miała naród wprzód, nim zdoła się on dopomnieć o swój niezawisły byt. Otóż od schyłku oświecenia […] pospolite było przekonanie, ze naród, aby istnieć w ogóle, musi posiadać swój odrębny charakter, swoje cechy odróżniające, rdzenne, rodzime, […] swoją osobowość. […] Wiemy, jak rozmaicie ustalało się źródła i podłoże owych cech rodzimych narodu-persony, dopatrując się ich w obyczaju szlachty albo w nieskażonych obcymi wpływami zwyczajach i pieśniach ludu, we wspólnym pochodzeniu sięgającym mitycznych prapoczątków i w nowszych doświadczeniach dziejowych, zwłaszcza w doświadczeniu klęski i niewoli, w odwiecznym duchu narodu i jego dziejowym posłannictwie kreującym wspólnotę uczuć, myśli i wyobrażeń, w położeniu geopolitycznym i w cywilizacyjnym zapóźnieniu, w duszy chłopa, w instynkcie rasy i krwi, w tajemniczym zespoleniu człowieka z ziemią. Rozmaitość tych konstrukcji w nie mniejszym stopniu niż rozmaitość filozofii politycznych różnicowała typy idei narodowej”.
Tu pora wspomnieć o zjawisku nierozerwalnie związanym z patriotycznym oddziaływaniem dworu na polskie społeczeństwo, czyli o… kawalerii! Formacja ta bowiem, czy jak ją dawniej nazywano – jazda, stanowiła przez wiele wieków ten rodzaj broni, który odgrywał w Polsce szczególną rolę. Z kawalerią były związane największe i najwspanialsze zwycięstwa w historii wojen prowadzonych przez Polaków, a także w późniejszym okresie wysiłki zbrojne w dążeniu do odzyskania niepodległości lub jej obrony. Dlatego też jazda polska, która reprezentowały na przestrzeni stuleci: husaria, dragonia, kawaleria narodowa, a w XX wieku: ułani, szwoleżerowie i strzelcy konni w świadomości społeczeństwa końca XIX i w XX wieku wyszła bardzo daleko poza swoje znaczenie militarne. A matecznikiem tej formacji był bez wątpienia dwór polski!
Podążając tropem z powyższego cytatu z Jerzego Jedlickiego z ogromną dozą pewności możemy przyjąć, iż ułan (w „polskim” mundurze i z „polską” bronią – szablą, czy lancą) postrzegany był w czasach zaborów jako spadkobierca i kontynuator najlepszych sarmackich tradycji. Stanowił on ucieleśnienie wartości i ideałów szlacheckich. Jak pisze Andrzej Pochodaj („Ułani, ułani, chłopcy malowani… O artystyczno-literackich źródłach popularności motywu”):
„wnioskowano dawniej, że prawdziwy ułan to prawdziwy szlachcic, a prawdziwy szlachcic to prawdziwy Polak. W ten sposób krąg się zamyka”.
Kinga Adamczyk na podst.: F. Morawski, Dworzec Mojego Dziadka i Wizyta w sąsiedztwo, opr. S. Zathney, Brody 1905; W. Mich, Związek Ziemian w Warszawie (1916–1926). Organizacja i wpływy, Warszawa 2007; Dziedzictwo. Ziemianie polscy. Praca zbiorowa, red. T. Chrzanowski, Kraków 1995; B. Gałka, Ziemianie i ich organizacje w Polsce lat 1918–1939, Toruń 1997; F. Morawski, Mowa polska, [w:] Pisma zbiorowe wierszem i prozą. (Z przedmową S. Tarnowskiego), T. 1, Poznań 1882; M. Mysiakowski, Kulturotwórcza rola ziemiaństwa i dworu polskiego w środowisku wiejskim (1815–1939), [w:] „Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego”, 2015, nr 7; H. Donimirska-Szymerowa, Był taki świat…, Warszawa 2007; J. Sokół, Czas Honoru, Warszawa 2011; E. Paczoska, Polskość w dobie niewoli, [w:] Przemiany formuły polskości w drugiej połowie XIX wieku, red. J. Maciejewski, Warszawa 1999
Dodaj komentarz
Uwaga! Nie będą publikowane komentarze zawierające treści obraźliwe, niecenzuralne, nawołujące do przemocy czy podżegające do nienawiści!