Ratunek dla historycznych nagrobków na wileńskiej Rossie

Wileński Cmentarz Na Rossie jest jedną z polskich nekropolii narodowych. W skład zespołu cmentarnego wchodzi Stara Rossa (1769/1801), Nowa Rossa (1847), Cmentarz Wojskowy (1920) oraz mauzoleum Matka i Serce Syna (1936).

Pomnik nagrobny Józefy Czyż na wileńskiej Rossie został odrestaurowany wyłącznie ze środków Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą w roku 2022
Fot. Wilnoteka.lt / Waldemar Dowejko / https://kurierwilenski.lt

Pierwsza wzmianka o pochówkach na tym terenie pochodzi z roku 1436, grzebano tu ofiary „morowego powietrza”. Jako nekropolia miejska cmentarz został przejęty w 1801 roku. Rok później wzniesiono tu pierwsze katakumby, a w 1814 roku miało miejsce pierwsze powiększenie obszaru nekropolii o tereny nazywane obecnie Górką Literatów. W 1820 roku teren cmentarza otoczono murem, a w roku 1840 ks. Józef Bogdanowicz zainicjował wybudowanie w pobliżu katakumb neogotyckiej kaplicy pogrzebowej. Od tego czasu cmentarz uznawano za elitarny, chowano tu osoby zasłużone lub stojące wyżej w hierarchii społecznej. W 1847 roku, w związku z wyczerpaniem się możliwości grzebalnych, powstała nowa nekropolia po drugiej stronie ulicy Listopadowej tzw. Nowa Rossa.

Po roku 1945 i opuszczeniu Wilna przez polskich mieszkańców rozpoczęła się celowa dewastacja nekropolii; tragicznym był dla Starej Rossy rok 1952, kiedy doprowadzono do zniszczenia monumentalnych katakumb. Cmentarz został zamknięty dla nowych pochówków w 1967 roku, a dwa lata później wpisany do rejestru zabytków.

Od 1990 roku konserwacją zabytkowych nagrobków zajmuje się miejscowy Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą (SKOnSR) założony z inicjatywy i przy wsparciu śp. Jerzego Waldorffa, prezesa Społecznego Komitetu Opieki nad Powązkami.

Działalność SKOnSR to przede wszystkim opieka nad pomnikami na Rossie, a także ich renowacja. W ciągu 32 lat działalności staraniem komitetu odnowiono 194 pomniki nagrobne i wzniesiono 5 nowych. SKOnSR działa społecznie, a środki na odnowienie pomników są zbierane podczas kwest – przede wszystkim w Warszawie i Wilnie, podczas dnia Wszystkich Świętych i Zaduszek.

W mijającym roku z inicjatywy Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą udało się odrestaurować osiem pomników na tym zabytkowym wileńskim cmentarzu – sześć na Starej, a dwa na Nowej Rossie. Koszt wykonanych prac remontowych to około 25 tysięcy euro.

Jak informuje red. Anna Pieszko („Kurier Wileński”) w rozmowie z prezesem  Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą  Dariuszem Żybortem:

„Staramy się odnowić najbardziej zniszczone pomniki, ale wybierając kolejny obiekt do renowacji zwracamy też uwagę na szczególną formę architektoniczną pomnika i jego wartość zabytkową. Ważne jest też to, że spoczywają tu osoby zasłużone dla Wilna, społecznicy, uczestnicy walk o niepodległość.

Na Starej Rossie odnowiliśmy pomnik nagrobny Józefy Czyż ze względu na jego wartość artystyczną. Krzyż jest stylizowany na pień drzewa opleciony liśćmi. Został odrestaurowany całkowicie ze środków komitetu. Następnie odnowiono pomnik Juliana Albina Muszyńskiego, wileńskiego lekarza – tutaj prace sfinansowała całkowicie Warmińsko-Mazurska Izba Lekarska.

Odnowienie pomnika Augusta Targońskiego wymagało znaczniejszych środków finansowych, odbyło się ono z Funduszy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP przy współpracy z Fundacją «Pomoc Polakom na Wschodzie». Te instytucje sfinansowały również odnowienie pomnika Katarzyny Lachowicz, uczestniczki Powstania Styczniowego.

Następnie na Nowej Rossie odnowiono pomnik inwalidy wojennego Henryka Zajewskiego (1892–1934) – prace sfinansował Instytut Pamięci Narodowej oraz wileńskiego harcerza Ryszarda Grydziuszki (1926–1938), te prace zostały sfinansowane przez Ambasadę RP w Wilnie.

Kolejnym odnowionym nagrobkiem na Starej Rossie jest pomnik Wacława Podleckiego walczącego o niepodległość, ochotnika wojsk polskich, kawalerzysty, który otrzymał państwowe odznaczenia: Virtuti Militari, Krzyż Walecznych. Do odnowienia przyczynił się Instytut Pamięci Narodowej. Ostatnim obiektem był pomnik Józefy Nowickiej, jego odnowienie sfinansowano ze środków «Wspólnoty Polskiej».

Już od 2018 r. rozmawiamy ze stołecznym samorządem na temat zagrożenia, które stanowią stare drzewa rosnące na cmentarzach. Częściowo ruszyły prace przy wycince drzew na Cmentarzu Bernardyńskim, ale zostały one wstrzymane. Teraz niby zaczęto porządkować drzewa na Rossie, ale te prace nie zostały fachowo ocenione. Obecnie więcej drzew zakwalifikowano do wycięcia, resztę – do uporządkowania. Na cmentarzu Bernardyńskim ruszyły niektóre prace przy odnawianiu części pomników”.

Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą  ma zamiar kontynuować odnawianie pomników również w następnym roku – na renowację czeka 13 kolejnych nagrobków. Na stronie internetowej komitetu rossa.lt już można zapoznać się z zakresem planowanych prac.

Jak poinformował na swej stronie internetowej Samorząd Miasta Wilna, do początku grudnia 2022 roku na wileńskiej Rossie będzie uporządkowana zieleń – cztery stare klony ze zgniłymi pniami, jeden dotknięty zgnilizną dąb i dwie powalone tuje zostaną usunięte.

RES

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na: