Jeden ze zrujnowanych polskich dworów na Wileńszczyźnie
Grzegorz Rąkowski, Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP, t. 1: Województwo wileńskie, Warszawa 2017
W wnętrzu domu dla pani domu zarezerwowany był buduar, gdzie gospodyni trzymała swoje niezbędne bibeloty, ale też był jakby jej „gabinetem pracy”. Obok buduaru kolejnym ważnym pomieszczeniem był gabinet pana domu, który stanowił miejsce jego pracy, a jednocześnie kancelarię. Ponieważ w kancelarii ziemianin przyjmował osoby nie mające wstępu „na salony”, przeto pokój ten miał częstokroć osobne wejście, a w dużych dworach mieścił się w oddzielnym budynku.
Nocz Bryndzowska, Nowogródczyzna
Grzegorz Rąkowski, Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP, t. 2: Województwo nowogródzkie, Warszawa 2021
Kolejnym ważnym pomieszczeniem dworu była jadalnia, gdzie spotykali się wszyscy domownicy. Na nocny odpoczynek udawano się do sypialni, która jeszcze na początku XIX wieku była pomieszczeniem reprezentacyjnym, chętnie pokazywanym gościom, a dopiero pod koniec tego wieku stała się strefą prywatną. Najważniejszym pomieszczeniem w dworze był salon, gdzie przyjmowano gości i gdzie zwykle stał fortepian lub pianino. W salonie koncentrowało się życie rodzinne i towarzyskie. Pokój ten sytuowano z reguły w centralnej części dworu – wchodziło się doń bezpośrednio z sieni, a idąc dalej można było przejść na taras.
Snów, Nowogródczyzna
Grzegorz Rąkowski, Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP, t. 2: Województwo nowogródzkie, Warszawa 2021
W tym okresie w dworach ziemiańskich bardzo ważne miejsce zajmowała biblioteka. Jej posiadania świadczyło o majętności domu, gdyż po liczbie posiadanych książek można było w XIX stuleciu ocenić zamożność ziemiańskiej rodziny.
Widocznym przejawem naturalnych konsekwencji bogacenia się właścicieli majątków w wyniku prowadzonych hodowli czy rolnictwa (cukrowni, browarów, gorzelni, etc.) był zmiana tradycyjnych form budowlanych dworu, kiedy to budynki drewniane zaczęto zastępować ceglanymi, które dawały większe możliwości architektoniczne. Jednocześnie zaczęto zmieniać tradycyjną bryłę polskiego dworu.
Grzegorz Rąkowski, Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP, t. 1: Województwo wileńskie, Warszawa 2017
Grzegorz Rąkowski, Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP, t. 2: Województwo nowogródzkie, Warszawa 2021
Owo zagrożenie upadkiem bryły „tradycyjnego dworu polskiego” zostało zauważone i uznane za niepożądane przez wyedukowane środowiska ziemiańskie na tyle, że w 1904 roku zorganizowano w Warszawie poświęconą dworowi polskiemu wystawę. Obejmowała ona nie tylko historię i ówczesną sytuację budownictwa dworkowego, ale także jego rozwój w przyszłości. Jak podają Kiersnowscy:
„Nazwiska laureatów tego pokazu — Stanisława Noakowskiego i Stanisława Witkiewicza świadczą o randze tej imprezy, a zarazem o roli dworu jako nośnika polskiej tradycji architektonicznej”.
Kinga Adamczyk R. Łuczyński, Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica 2008; D. Kałwa, Polska doby rozbiorów i międzywojenna, [w:] Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych, red. A. Chwalba, Warszawa 2005; Dwór Polski. Zjawisko historyczne i kulturowe. Materiały V Seminarium Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa 2000; M. Leśniakowska, Dwór – w stronę utopii retrospektywnej, [w:] „Znak”, R. XXXIX, 1987 nr 390–391; K. Nakwaska, Dwór wiejski. Dzieło poświęcone gospodyniom polskim, przydatne i osobom w mieście mieszkającym. Przerobione z francuzkiego pani Aglaë Adanson z wielu dodatkami i zupełnem zastosowaniem do naszych obyczajów i potrzeb, przez Karolinę z Potockich Nakwaską, w 3 Tomach, Poznań 1843; T. Kiersnowska, R. Kiersnowski, Dwór polski przekaźnikiem tradycji ojczystej, [w:] „Niepodległość i Pamięć”, nr 18, 2002
Dodaj komentarz
Uwaga! Nie będą publikowane komentarze zawierające treści obraźliwe, niecenzuralne, nawołujące do przemocy czy podżegające do nienawiści!