Światowy Kongres Żydów dziękuje Łukaszence

Na Cmentarzu Północnym w Brześciu odbyły się 23 maja uroczysty pochówek szczątków ponad 1200 Żydów, ofiar tamtejszego getta, zamordowanych przez Niemców w 1942 roku. Na szczątki natrafiono w styczniu br., podczas budowy ekskluzywnego osiedla w centrum miasta.

Szczątki 1214 ofiar złożono w 120 trumnach z Gwiazdami Dawida. Na wspólnej mogile będzie granitowa płyta z napisami w trzech językach  białoruskim, angielskim i hebrajskim.

W uroczystości żałobnej na cmentarzu uczestniczyło kilkaset osób, w tym przedstawiciele władz, a także społeczności żydowskiej. Ambasador Nadzwyczajny i Pełnomocny Izraela na Białorusi Alon Szogham, który wygłosił przemówienie.

Uczestnicy ceremonii uczcili pamięć ofiar wojny minutą ciszy, a żołnierze z oddziału reprezentacyjnego oddali salwę honorową.

W komunikacie dla mediów, Światowy Kongres Żydów (WJC) podziękował białoruskim władzom za zorganizowanie „właściwego i godnego pochówku” szczątków ofiar.

„Rząd Białorusi i władze Brześcia wykazały najwyższą przyzwoitość w uhonorowaniu pamięci i życia żydowskich mieszkańców miasta, którzy zostali zastrzeleni z zimną krwią w miejscu, w którym obecnie trwa budowa” – powiedział w Brześciu szef WJC Ronald S. Lauder, cytowany w komunikacie.

Jak informowaliśmy, na początku stycznia tego roku na terenie budowy elitarnego osiedla mieszkaniowego w Brześciu (zbieg ulic Kujbyszewa i Prospektu Maszerowa), robotnicy odkryli szczątki ponad 1000 osób z okresu II wojny światowej. Byli to Żydzi z tamtejszego getta, spoczywali w masowym grobie.

Budowę osiedla wstrzymano. W pracach przy wydobyciu szczątków pracował wyspecjalizowany batalion Ministerstwa Obrony, a na ostatnim etapie prace nadzorowali izraelscy specjaliśi.

Władze Brześcia już wcześniej zapowiadały, że pogrzeb szczątków ofiar wojny odbędzie się zgodnie z kanonami religijnymi i tradycjami żydowskimi na jednym z cmentarzy Brześcia.

Pierwsza masowa zbrodnia wojenna miała miejsce jeszcze latem 1941 roku. Niemiecki Polizei-Bataillon 307 dotarł 3 lipca 1941 r. do Brześcia Litewskiego, gdzie w połowie lipca wspomniany batalion wraz z Polizeikompanie Nürnberg uczestniczył w kilkudniowej „akcji żydowskiej” w której Niemcy z Lubeki i Norymbergi rozstrzelali co najmniej 4000 żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci – to najprawdopodobniej właśnie te ofiary zostały ekshumowane.

16 grudnia 1941 roku w Brześciu nad Bugiem Niemcy utworzyli getto dla około 18 tys. Żydów. Już na początku 1942 na terenie getta powstał ruch oporu, którym kierował były oficer Wojska Polskiego Michał Omieliński. Rownież na początku 1942 powstała z inicjatywy warszawskiego Hechaluca (syjonistycznej organizacji młodzieżowej) organizacja Nekama (Zemsta).

Druga wersja wspomina o zawiązaniu w końcu 1941 r. grupy „Wyzwolenie”, która przygotowała czyn zbrojny, gromadząc broń, amunicję i medykamenty. Aktywnymi członkami grupy Griszy Mierowicza byli: Szlomo Kagan, Chana Karman (uciekinierka z Warszawy), Arie Szejnman i Faina Tronkina. W planach było ostrzelanie oraz podłożenie ognia pod budynki. Ostatecznie podziemie w getcie okazało się zbyt słabo zorganizowane, aby stawić czoła Niemcom.

Jesienią 1942 władze niemieckie zażądały od Żydów spłacenia kontrybucji w złocie, srebrze i diamentach. Mimo uzbierania 80% kwoty przez ludność Brześcia nie zapobiegło to likwidacji getta, która nastąpiła w dniach 15–18 października 1942.

Istnienie świata żydowskiego w Brześcia Litewskiego zakończyło trzystu policjantów z Polizei-Bataillon 310 (III. Bataillon/Polizei-Regiment 15), którzy pochodzili ze Schneidemühl [obecnie Piła] oraz Berlina wraz 200-osobową kompanią, składającą miejscowych ochotników z Schutzmannschaften/Ordnungsdienst (tzw. „fremdländischen“ Einheiten).

Część ludności Niemcy zamordowali na miejscu, a resztę wywieźli pociągami na tzw. Górę Bronną koło Berezy Kartuskiej, gdzie rozstrzelali 10.000-15.000 Żydów, a później kazali ludności miejscowej zakopać ich w dołach śmierci.

Likwidację przeżyło tylko 19 osób.

Getto w Brześciu Litewskim – to jedyne getto na okupowanym terytorium Polski, być może całej Europy, w którym ocalał spis jego więźniów, a także formularze z fotografiami. Spis ten opublikowano w książce Tragiedija Jewriejew Biełarussiji (1941–1945), Minsk 1995 (jęz. ros.).

O letnich rozstrzeliwaniach przeprowadzonych przez Niemców z Norymbergi opisuje regionalna broszura z 2005 roku: Ihr Gewissen war rein. Sie haben es nie benutzt: Die Verbrechen der Polizeikompanie Nürnberg.

Informacje o przeprowadzeniu ludobójczej zbrodni wojennej z jesieni 1942 roku przez niemieckich policjantów możemy znaleźć w dzienniku bojowym tego oddziału, przechowywanym i dostępnym w Bundesarchiv Berlin-Lichterfelde – BArch, R 20/83 – Polizei-Bataillon 310 (zuvor Pol.-Ausbildungs-Batl. Oranienburg; ab 1. Aug. 1942 III./SS-Pol.-Rgt. 15).- Kriegstagebuch Nr. 1 für die Zeit vom 1. Okt. 1940 bis 24. Nov. 1942 über den Einsatz im Generalgouvernement und in Russland, mit Anlagen (j. niem.)

oprac.ba fot:tut.by