„Nietutejszy”. Janowi Bułhakowi Wilno zawdzięcza najpiękniejsze fotografie

6 października 2016 r. przypada 140. rocznica urodzin wybitnego artysty fotografika, określanego mianem „ojca polskiej fotografii”, dzięki któremu Wilno, jak żadne inne z miast dawnej Rzeczypospolitej, może się poszczycić bogatą dokumentacją architektury i urbanistyki.

Jan Bułhak urodził się w Ostaszynie (ziemia nowogrodzka) 6 października 1876 r. w rodzinie szlacheckiej. Twórczość fotograficzną rozpoczął około 1905 roku. Co ciekawe, nie miał wtedy jeszcze swojego aparatu – używał sprzętu należącego do żony. W 1908 r. „Życie Ilustrowane” ogłosiło konkurs fotograficzny, którego celem było sławienie piękna krajobrazu litewskiego. Bułhak wysłał szesnaście prac opatrzonych godłem „Nietutejszy” i zdobył pierwszą nagrodę. Jego zdjęcia ukazały się na łamach pisma. Rok później stał się członkiem korespondentem Foto-Klubu w Paryżu i, jak to ujmował, „zaczął obsyłać pracami wystawy krajowe i zagraniczne”.

W 1910 roku poznał Ferdynanda Ruszczyca, uznanego malarza, propagatora kultury w Wilnie. Znajomość przerodziła się w przyjaźń. Dzięki malarzowi Jan Bułhak dostał w Wilnie posadę „fotografa miejskiego” z zadaniem stworzenia archiwum fotograficznego miasta. W latach 1912-1919 powstał pierwszy ważny i znany cykl Jana Bułhaka – widoki Wilna. Powstało dwadzieścia sześć tomów fotografii. Wszystkie prace wykonał w manierze piktorializmu, czyli w wielkim przywiązaniu do estetyki, nastroju, malarskości. Pełne tonów szarości, jakby zamglone widoki zabytkowego miasta, to ulubiony temat Bułhaka.

W podobnym stylu przed wojną i już po jej zakończeniu fotograf dokumentował także Warszawę, Kraków, Grodno, Zamość, Lublin, Kazimierz. Niestety duża część dorobku artysty nie zachowała się – w czasie II wojny światowej, podczas walk o Wilno, Niemcy podpalili kamienicę przy ulicy Orzeszkowej (obecnie plac Kudirkos), gdzie znajdowały się zbiory fotograficzne Bułhaka. Spłonęło 10 tysięcy negatywów i albumy ze zdjęciami, cały 40-letni dorobek wybitnego fotografika. Bułhak się nie załamał, próbował odtworzyć archiwum z zachowanych odbitek. Dalej fotografował też ojczystą ziemię.

Po wojnie przeprowadził się do Warszawy, gdzie powstało tysiąc zdjęć dokumentujących ruiny miasta. Jeździł po Polsce i robił zdjęcia w miastach i miasteczkach. Zmarł 4 lutego 1950 roku w Giżycku.

Poza własną twórczością Bułhak był bardzo zaangażowany w promowanie polskiej fotografii jako dziedziny sztuki, która może mieć znaczenie patriotyczne. Podkreślał konieczność tworzenia „fotografii ojczystej” – chwalącej uroki kraju, ojczyzny. Był wrogiem awangardy, dużo wysiłku wkładał zaś w zrównanie wartości fotografii i malarstwa. To on jest autorem słowa „fotografika”, które miało określać zdjęcia, mogące konkurować z grafiką czy malarstwem. Mawiał: „Ideału szukamy w malarstwie, a wzorców w grafice”.

Prace Jana Bułhaka znajdują się m.in. w Muzeum Narodowym w Warszawie i we Wrocławiu, Muzeum Historii Fotografii w Krakowie, Muzeum Sztuki w Łodzi i w Bibliotece Narodowej w Warszawie. W 2013 r. nakładem Wydawnictwa Polskiego w Wilnie ukazał się album „Pejzaż Wilna. Wędrówki fotografa w słowie i w obrazie”, na który składają się zdjęcia wykonane przez Jana Bułhaka.

Zachęcamy do komentowania materiału na naszym oficjalnym fanpage’u: https://www.facebook.com/semperkresy/

Kresy24.pl/archiwum Kresy24, culture.pl, Wilnoteka.lt

Podziel się tym z innymi. Udostępnij na: