Nie żyje mentorka polonistycznego środowiska akademickiego na Białorusi prof. Swietłana Musijenko

Smutna wiadomość dotarła do nas z Grodna. Dr Barbara Olech z Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu w Białymstoku poinformowała na Facebooku o śmierci prof. Swietłany Musijenko, wybitnej znawczyni literatury i kultury polskiej, założycielki i wieloletniej kierowniczki Katedry Polonistyki na Państwowym Uniwersytecie im. Janki Kupały w Grodnie, założycielki przy katedrze muzealnej ekspozycji poświęconej Zofii Nałkowskiej.

Barbara Olech, blisko znająca śp. prof. Swietłanę Musijenko wspomina, że Pani Profesor przez lata „razem z pracownikami swojej katedry aktywnie wspierała Polskie Dyktando na Białorusi, organizowane w Grodnie przez Polską Macierz Szkolną, a także uczestniczyła w Narodowych Czytaniach, które odbywały się każdego roku w Konsulacie Generalnym RP w Grodnie”.

„Konferencje i sympozja naukowe przez Nią organizowane gromadziły licznych badaczy z różnych ośrodków naukowych z Polski i Białorusi” – wspomina swoją wybitną śp. koleżankę dr Barbara Olech. Dodaje, że zmarła była „niekwestionowanym autorytetem naukowym, ale też niezwykle prawym, życzliwym, ciepłym człowiekiem. Zawsze w Grodnie czuliśmy się, jak w domu”.

„Miałam wielkie szczęście znać Ją od wielu, wielu lat. Była moją Przyjaciółką. Żegnaj, Swietłanko! Do zobaczenia w lepszym świecie…” – kończy wpis na Facebooku białostocka koleżanka Zmarłej.

W 2019 roku prof. Swietłana Musijenko została uhonorowana Nagrodą Polonicum, przyznawaną za wybitne osiągnięcia w krzewieniu języka polskiego oraz wiedzy o polskiej historii i kulturze.

A pięć lat wcześniej na naszym portalu publikowaliśmy tekst autorstwa jej uczennicy dr Heleny Bilutenko o swojej Pani Profesor. Był to artykuł poświęcony podwójnemu Jubileuszowi, obchodzonemu wówczas przez Swietłanę Musijenko – 25-lecia powstania Katedry Polonistyki na Uniwersytecie w Grodnie oraz Jubileuszowi 75-lecia Urodzin Jej samej. Artykuł zawierał liczne cytaty wybitnych postaci świata polonistyki na temat ówczesnej Jubilatki, zebrane przez jej uczennice w jednym tekście

Dzisiaj w smutnym dniu odejścia w lepszy świat niezwykle zasłużonej dla Polaków Grodna i Białorusi Pani Profesor pragniemy przypomnieć o jej dokonaniach i zasługach na rzecz odrodzenia polskiej oświaty na Białorusi.

Przypominamy więc Państwu obszerne fragmenty artykułu dr Heleny Bilutenko o prof. Swietłanie Musijenko sprzed dziewięciu lat, dodając, że śp. Swietłana Musijenko odeszła do Pana w wieku 83 lat, nie dożywając 22 dni do swojego kolejnego 84. Dnia Urodzin.

Swietłana Musijenko urodziła się 30 sierpnia 1939 roku na Ukrainie.

Była „nie tylko profesorem, osobą o wielkim dorobku jako badaczka literatury, wykładowczyni i promotorka młodej kadry filologicznej oraz organizatorka kształcenia uniwersyteckiego życia naukowego”. „Profesor Swietłana Musijenko to dziś osoba-instytucja… Jest żywym wcieleniem idei pobratymstwa czterech narodów i kultur słowiańskich: białoruskiego, polskiego, rosyjskiego i ukraińskiego”. Tak powiedziała o Jubilatce prof. Uniwersytetu Gdańskiego Małgorzata Czermińska.

Dr Anna Janicka z Uniwersytetu w Białymstoku, pisała o niej: „Profesor Swietłana Musijenko jest dla mnie żywym wcieleniem kategorii pograniczności. W swojej biografii łączy przecież żywioł ukraiński z polskim i białoruskim. Jej pasje zawodowe realizują postulat przekraczania granic. Dzięki konsekwentnym badaniom nad twórczością Zofii i Nałkowskiej włącza pisarkę w kontekst literatur wschodnich. Osoba niezwykła, ciepła, życzliwa. Zainteresowana innymi. Skupiona na innych, zawsze gotowa pomóc”.

Pytana o to, jakiej jest narodowości, zawsze określała siebie jako Ukrainkę, bo takiej narodowości byli oboje jej rodzice, urodziła się na Ukrainie w Krasnoarmiejsku.

Wykształcenie Swietany Musijenko, koleje losu i działalność profesjonalna wprowadziły ją w trzy pozostałe, wymienione wyżej kultury słowiańskie.

Los zaprowadził Swietłanę Musijenko na Białoruś. Studiowała w Mińsku, w roku 1963 skończyła filologię rosyjską na Białoruskim Państwowym Uniwersytecie. Jako zdolna absolwentka została skierowana na studia doktoranckie.

W tym samym roku nawiązała kontakt z najwybitniejszym rosyjskim polonistą – profesorem Wiktorem Choriewem i jego szkołą naukową, kształtującą się latami w moskiewskim Instytucie Słowianoznawstwa i Bałkanistyki (wówczas w Akademii Nauk ZSRR, obecnie w Rosyjskiej Akademii Nauk). Właśnie wpływ prof. Choriewa w istotny sposób oddziałał na kierunek rozwoju naukowego jego uzdolnionej naukowo uczennicy. W trakcie studiów doktoranckich, już zajmując się literaturą polską współczesną, uzyskała roczny staż na Uniwersytecie Warszawskim.

Po ukończeniu aspirantury w roku 1967 została zatrudniona w Grodnie, gdzie istniała wówczas Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Janki Kupały, przekształcona później w Państwowy Uniwersytet Grodzieński.

Pracując, równocześnie przygotowała do obrony rozprawę doktorską („Gatunkowo-stylistyczne poszukiwania w prozie polskiej lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku”), którą obroniła w Moskwie w roku 1972 i uzyskała stopień doktora, a w roku 1976 na mocy decyzji Wyższej Komisji Atestacyjnej ZSRR w Moskwie została docentem.

Młoda docent Musijenko wykładała literaturę powszechną, ale w swej pracy naukowej skupiła się na literaturze polskiej, szczególnie zaś na twórczości i życiu Zofii Nałkowskiej z lat dwudziestych XX wieku. Owocem tej pracy stała się książka „Творчество Зофьи Налковской” („Twórczość Zofii Nałkowskiej”) wydana w 1989 roku w Mińsku jako pierwsza monografia poświęcona tej pisarce w ZSRR.

Rok 1989 w ogóle był wyjątkowym w biografii Swietłany Musijenko. Katedra Polonistyki Polskiej (pierwsza na Białorusi) na Uniwersytecie Grodzieńskim została otwarta w roku 1989. Kierownictwo katedrą powierzono jej organizatorce.

16 maja rozpoczęła się organizowana przez młodą katedrę pierwsza w historii Uniwersytetu Grodzieńskiego międzynarodowa konferencja naukowa „Twórczość Zofii Nałkowskiej i literatury słowiańskie”, w której uczestniczyli naukowcy z Polski, Rosji, Białorusi, Gruzji. 17 maja otwarto na Uniwersytecie Muzeum Zofii Nałkowskiej i na domu, w którym pisarka mieszkała, odsłonięto tablicę pamiątkową.

Od tego czasu osobny i bardzo ważny nurt działalności Swietłany Musijenko stanowi organizowanie międzynarodowych konferencji naukowych, poświęconych problematyce porównawczej literatur słowiańskich. Główna uwaga w nich była zwrócona na twórczość pisarzy polskich bezpośrednio związanych z Grodnem, Grodzieńszczyzną i Nowogródczyzną. Inicjując liczne międzynarodowe konferencje naukowe, prof. Musijenko dążyła do utrwalenia śladów Elizy Orzeszkowej i Zofii Nałkowskiej.

Szczególne miejsce wśród tych przedsięwzięć zajmowała wielka Międzynarodowa Konferencja „Adam Mickiewicz i Kultura Światowa” Grodno – Nowogródek 12 -17 maja 1997 roku. Sesja ta poprzedzała Rok Mickiewiczowski 1998 i 200. rocznicę urodzin poety. „…był to … niezwykły, przemieszczający się z miejsca na miejsce Mickiewiczowskiego szlaku życia – Kongres przez wielkie «K» – wspominał prof. Ławski. W programie znalazło się aż 160 referatów, a osób zaangażowanych w to przedsięwzięcie naukowe było około dwustu.

W 1989 roku Katedra rozpoczęła stałą międzynarodową współpracę naukową i dydaktyczną z Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Krakowie. Od roku 1990 trwała współpraca z Uniwersytetem Gdańskim. W latach późniejszych nawiązana została współpraca z Akademią Podlaską, Uniwersytetem w Łodzi i Uniwersytetem w Białymstoku.

Kierowana przez prof. Musijenko w ciągu 22 lat grodzieńska placówka naukowa i edukacyjna, poświęcona studiom polonistycznym, wykształciła ponad 500 młodych polonistów.

Wśród wielu różnych zadań organizacyjnych i dydaktycznych grodzieńska polonistka nigdy nie zaniedbywała pracy naukowej. Ważnym etapem kariery naukowej była habilitacja w roku 1992 uzyskana w moskiewskim Instytucie Słowianoznawstwa i Bałkanistyki Rosyjskiej Akademii Nauk na podstawie rozprawy „Powieść realistyczna w literaturze polskiej lat dwudziestych i trzydziestych”.

Wydawała i pisała wysoko cenione w Polsce prace (dwie monografii, ponad dwieście artykułów w czterech językach i szereg zredagowanych przez nią tomów zbiorowych). W 1992 roku otwarto w Katedrze studia doktoranckie pod kierownictwem profesor Musijenko, a od roku 1999 grodzieńska polonistyka uzyskała prawo prowadzenia prac magisterskich. Wypromowała pięciu doktorantów.

Swietłana Musijenko była wspaniałą wykładowczynią i naukowcem z dużym autorytetem. Została też pierwszym profesorem polonistyki na Białorusi. Uczestniczyła we wszystkich dotychczasowych Kongresach Polonistyki Zagranicznej (Warszawa 1998, Gdańsk 2002, Poznań 2006, Kraków 2008, Opole 2012) oraz dwukrotnie w międzynarodowych Kongresach Slawistów w Kijowie i Lublanie.

Najnowszą inicjatywą profesor Musijenko stało się powołanie Międzynarodowego Instytutu Adama Mickiewicza jako organizacji o charakterze naukowo-badawczym i edukacyjno-popularyzatorskim z udziałem przedstawicieli środowisk polonistycznych z Białorusi, Rosji i Polski.

„…Wyobraża i uosabia wszystko to, co w myśleniu Polaków o Pograniczu, Kresach, Wschodzie jest pierwiastkiem idealnym i heroicznym” – stwierdzał kierownik Katedry Badań Filologicznych „Wschód – Zachód” profesor Uniwersytetu w Białymstoku Jarosław Ławski, dedykując pani profesor tom prac naukowych „Pogranicza, Kresy, Wschód a idee Europy” (Białystok 2013).

Dla mnie osobiście pani profesor Musijenko była zawsze i pozostaje Nauczycielem i Wychowawcą (właśnie tak, z wielkiej litery). Zarazem osobą bardzo bliską… i wyjątkowym, niezwykłym człowiekiem.

Była kuratorką mojej grupy studenckiej od I roku studiów w Instytucie Pedagogicznym w Grodnie. Urzekała wielką kulturą osobistą i elegancją. Byłam dumna z tego, że darzyła mnie swoją życzliwością. Jestem bardzo wdzięczna Pani Swietłanie, że odmieniła kardynalnie moje życie, gdy w roku 1989 (kiedy Polonistyka na Uniwersytecie w Grodnie pod jej kierunkiem dopiero powstawała) zaproponowała dla mnie wyjazd na staż roczny do Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Od tego czasu mój los był związany z Filologią Polską. Ćwierć wieku – najciekawsze lata pracy.

I w chwilach radości i w smutku pani profesor zawsze wspierała mądrą radą. Zawsze była gotowa do pomocy. Podziwiałam jej talent naukowca, niespożytą energię, siłę i sugestywność oddziaływania, dar zjednania ludzi, który nie ustępuje z czasem!

Dr Barbara Olech z Uniwersytetu w Białymstoku, znająca ją od lat, mówiła o niej: „Prof. Swietłana Musijenko to człowiek nadzwyczaj szlachetny. Posiada wielką intuicję – potrafi szybko rozpoznać prawdziwych przyjaciół. Swietłana obdarzona jest wielką mądrością życiową. Skupia swą uwagę na rzeczach naprawdę istotnych, dystansując od działań i spraw pozornych. Mnie osobiście urzeka jej serdeczność, ciepło i uśmiech”.

Jarosław Ławski powiedział o Swietłanie Musijenko tak: „Będąc erudytką, ma Swietłana Musijenko rzadki dar jasnego przedstawiania najbardziej skomplikowanych spraw naukowych – czyni to z klarownością, która nie ujmuje tematowi głębi. Niezwykle emocjonalna (wręcz na sposób Roussowski), ze swoim nieuleczalnym Reisefieber, jest osobą niebywale zorganizowaną, logiczną, konsekwentną. Gdybym, choć w jednej dziesiątej tych wszystkich słuchanych w Polsce wystąpień słyszał tę absolutną pasję, miłość do literatury. Miłość mądrą, bo nieegzaltowaną, ale przemyślaną do głębi”.

Oto jeszcze kilka cytatów prof. Ławskiego o wybitnej polonistce z Grodna: „Miłośniczka kultury polskiej, białoruskiej i rosyjskiej, świetnie zna klasykę europejską”, jest „…zanurzona w kulturze Zachodu i Wschodu”. „Trudno o drugą taką polonistyczną Osobowość, jak Swietłana Filipowna Musijenko; Pani Profesor!”

Dobry Jezu, a nasz Panie, daj jej wieczne spoczywanie… Niech odpoczywa w pokoju wiecznym. Amen.

Znadniemna.pl z  na podstawie Facebook.com/barbara.olech.9231 z wykorzystaniem artykułu Heleny Bilutenko, opublikowanego w „Magazynie Polskim na uchodźstwie” i na naszym portalu w 2014 roku